تقریبا تمامی اهالی هنر و ادبیات ایران بویژه كسانی كه ادبیات معاصر را دنبال می‌كنند با نام كتاب مشهور �كلیدر� اثر محمود دولت آبادی آشنا هستند. برای بسیاری از مردم نام عجیب این كتاب همواره مورد پرسش قرار داشته و شاید كمتر كسی بداند كه نام این رمان از روستایی در شمال شرق ایران گرفته شده است.
كلیدر روستایی است در بخش سرولایت شهرستان نیشابور كه با قرار گرفتن در منطقه‌ای كوهستانی آب و هوای خنك و معتدلی دارد. طبیعت و پوشش گیاهی كلیدر بسیار زیبا و گوناگون است. كوه‌های بلند اطراف كلیدر كه بخشی از رشته كوه بینالود هستند چشمه‌های بسیاری را در منطقه كلیدر سیراب می‌كند كه بر جاذبه‌ها و زیبایی آن می‌افزاید.
جانورانی چون قوچ و میش، پلنگ، گُراز، كفتار، گربه وحشی، شغال، گرگ، روباه، خرگوش، كبك، تیهو، كوكر، عقاب طلایی، شاهین، مار افعی و مار كبری در این ناحیه زندگی می‌كنند. در كنار زیبایی‌های طبیعی، این روستا سابقه تاریخی نیز دارد. در پژوهش‌های انجام شده روی نام كلیدر، گروهی بر این باورند كه كلیدر واژه‌ای پهلوی است كه از دو بخش �كلی� به معنای محكم و �در� به‌معنای قلعه تشكیل شده است.
به دلیل فرسایش خاك و بالا آمدن خاك زمین‌های اطراف در حال حاضر ارتفاع این بنا از كف زمین‌های اطراف در حدود یك متر پایین‌تر است. در داخل بقعه یك سنگ قبر دیده می‌شود كه به گفته اهالی روستا در گذشته در این محل دو سنگ بوده كه یكی از آنها به سرقت رفته است.
در بخش شمالی بنا یك خانه از خانه‌های روستا به دیواره بقعه چسبیده است و دیواره این دو بنا با هم مشترك‌اند. از شواهد امر مشخص است كه در اطراف این بنا سازه‌هایی وجود داشته كه از بین رفته‌اند.
در داخل این بنا دو سنگ قبر بزرگ نیز وجود داشته كه از محل اصلی خود خارج شده و به موزه نیشابور منتقل شده‌اند تاریخ یكی از سنگ‌ها 902 هجری و دیگری 912 هجری است كه هر دو دارای تزئینات زیبا هستند.
از دیگر بناهای تاریخی این روستا می‌توان به قلعه كهنه (از سده چهارم تا سده هشتم هجری)، قلعه كمری، بنای خواجه ابوالقاسم (سده پنجم هجری)، غار قلعه حاجی (دوره صفوی)، قلعه خراب، حمام نادری (دوره افشار)، آثار رباط عباسی (دوره صفوی) و امامزاده یحیی بن زید اشاره كرد.
تپه قلعه كهنه تپه‌ای تاریخی است كه بررسی سفال‌های قدیمی نشان می‌دهد تاریخ آن به سده هفتم تا یازدهم هجری برمی‌گردد.
قلعه حاجی نیز یكی دیگر از آثار تاریخی منطقه است كه در شمال روستا و رو به روی تپه قلعه كهنه قرار دارد. از این قلعه تنها بخشی از حصار دور آن باقیمانده است. باقیمانده بنا نشان از قلعه‌ای مستحكم دارد كه از سنگ های بزرگ ساخته شده است.
در کلیدر به سبب وجود باغ های فراوان و زمین های حاصلخیز زیاد، هم باغداری و هم کشاورزی وجود دارد. محصولات باغی محدود به چند میوه ی خاص نمی شود بلکه در همه ی ماه های بهار و تابستان در کلیدر می توان میوه خورد. گیلاس، آلبالو، زردالو، آلو، انواع آمرود و گلابی، سیب، گردو، انگور، هلو، شفتالو و... و همچنین محصولات زراعی گندم، جو، چغندر، ذرت، سیب زمینی، نخود، عدس، لوبیا، گوجه فرنگی، زیره و... به صورت محدود و گسترده کشت می شود.
مرحوم فریدون گرایلی در کتاب � نیشابور؛ شهر فیروزه� می نویسد: از نکات مهم دیگر تاریخ سرولایت، وجود شهری به نام جوزگان نزدیک کلیدرمی باشد که هم اکنون درختان گردوی بسیار کهن با قدمتی ناشناخته در آن محل وجود دارد و این منطقه را محل جنگ و شهادت یحیی بن زید علوی می دانند که آرامگاه یحیی در این محل از بناهای اوایل دولت صفویه، زیارتگاه صاحبدلان است. از آثار به دست آمده از زیارت کلیدر، هیچ شکی باقی نمی گذارد که دشت کلیدر محل تلاقی سپاهیان نصربن سیار و یحیی بن زید علوی به سال 125 ه.ق. بوده است.
اگرچه در کتاب تاریخی دیگری وجود شهری به نام جوزگان در نزدیکی نیشابور تأیید نشده است، اما مردم این منطقه به وجود چنین شهری اعتقاد دارند که آن را کلیدر امروزی می دانند.
کلیدر با این که تقریباً در همه دوره ها از آبادی های مهم، تأثیرگذار و سرشناس بوده است، اما به نظر می رسد دوران شکوه و افتخار آن، قرون هفتم و هشتم هجری بوده است؛ سال هایی که ولایات خراسان و ایران توسط حکام محلی اداره می شد.
شهاب الدین عبدالله خوافی، تاریخ نویس دوره ی تیموری در کتاب �تاریخ حافظ ابرو� هنگام ذکر ولایات جوین چنین می نویسد: ولایت کلیدر؛ یکی از ولایات مهم جوین است که قریه های متعدد آن عبارتند از: قریه ی کلیدر و توابع، قریه ی برسلان و توابع، قریه ی بیدخان و توابع، قریه حاره و توابع، قریه دزق و توابع، قریه ی جاهوک و توابع، قریه ی جاهوک و توابع، قریه ی سمان و توابع، قریه ی کوشک و توابع، قریه ی راویر و توابع، قریه ی بردیو، قریه ی بران و توابع، قریه ی قیقان و توابع، قریه ی ریرود و توابع. غیر از این قُری که ذکر کرده شد، مزارع دیگر دارد.
این سند معتبر تاریخی روایتگر شکوهمندی کلیدر در طول قرون و اعصار گذشته است و نشان می دهد که این روستای کوچک در گذشته تا چه میزان از وسعت و افتخار برخوردار بوده است.