اصفهان، نصف جهان، برای مردم نامی آشناست. اما با ثبت مسجد جامع اصفهان در فهرست میراث جهانی که به تازگی روی داد، لازم است سفری متفاوت به این شهر داشته باشیم که با وجود مجموعه میدان امام و باغ چهلستون 3 اثر میراث جهانی را در خود جای داده است.
اصفهان به واسطه تاریخ کهن و آثار باستانی بی‌شمار، از شهرهای معروف جهان است و به گفته آندره مالرو فقط با دو شهر پکن و فلورانس قابل مقایسه است. بهترین نمونه‌های بجا مانده از سبک‌های گوناگون معماری را می‌توان در اصفهان دید. همچنین در آثار تاریخی این شهر می‌توان انواع گنبدسازی، کاشیکاری، گچبری، مقرنس‌کاری، منبت‌کاری و خوشنویسی را در بهترین شکل آن مشاهد کرد.
قسمت اعظم آثار این شهر به زمان پس از اسلام به‌ویژه دو دوره سلجوقی و صفوی تعلق دارد که آثاری نفیس در میان مساجد، کاروانسراها، میادین و پل‌ها و خیابان‌ها از آن دوره‌ها به جای مانده است.
در رابطه با نام این شهر، اکثر پژوهشگران بر این باورند که چون این ناحیه در پیش از اسلام، به‌ویژه دوران ساسانیان، مرکز گرد آمدن سپاه بوده، آنجا را «اسپهبان» می‌گفتند که بعدها به شکل عربی اصفهان درآمده است.
اصفهان با 10 شهر فرایبورگ در آلمان، کوآلالامپور در مالزی، ایروان در ارمنستان، فلورانس در ایتالیا، شیان در چین، سنت پترزبورگ در روسیه، هاوانا در کوبا، یاش در رومانی، شهر کویت و بارسلون در اسپانیا خواهرخوانده است.
از دوره‌های تاریخی مختلف که بگذریم، طغرل‌‌بیک، بانی سلسله سلجوقی، علی‌رغم نفرت مردم از خود علاقه خاصی به اصفهان داشت و آن را پایتخت خود قرار داد. توسعه و نوسازی‌های وی در زمان آلب‌ارسلان و با هدایت‌های خواجه نظام‌الملک نیز ادامه یافت. در زمان ملک‌شاه بود که فضای سبزی به نام باغ نقش جهان در مرکز اصفهان احداث شد.
شاه عباس که قصد داشت پایتختی باشکوه و قابل مقایسه با شهرهای افسانه‌ای بسازد، با کمک مشاور اعظم خود، شیخ بهایی به این کار پرداخت. اصفهان به برکت اقدامات عمرانی و فرهنگی، خیلی سریع از وضعیت یک ولایت‌نشین به پایتخت امپراتوری شیعه تبدیل شده و مهاجرت از اطراف و اکناف، رشد جمعیت این شهر را به دنبال داشت. از جمله کسانی که به اصفهان مهاجرت کرده و یا مجبور به این کار شدند، می‌توان به هنرمندان و صنعت‌کاران چیره‌دست اشاره کرد.
اواخر دوره صفوی، دوره ناخوشایندی برای اصفهان بود که با حمله محمود افغان به نهایت رسید. پس از رفع این فتنه، تا حدی آرامش در کشور برقرار شد و چندی بعد نادرشاه رسماً دولت افشار را بنیان نهاد و مشهد را پایتخت قرار داد. در دوره زند نیز پایتخت به شیراز منتقل شد و پس از آن تهران پایتخت انتخابی پادشاهان واقع شد و به این ترتیب دیگر اصفهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار نبود. اوج این شرایط را می‌توان در دوره ظل‌السلطان، دردانه ناصرالدین شاه در اصفهان دید.
در عصر پهلوی اول اقداماتی برای تعمیر و محافظت از آثار تاریخی اصفهان صورت گرفت و در دوره پهلوی دوم، این شهر به مقصدی توریستی و همچنین مرکزی صنعتی-اقتصادی تبدیل شد. پالایشگاه اصفهان از آن جمله بود که سال 58 نخستین واحد تقطیر آن فعالیت خود را آغاز کرد و توانست در طول 8 سال دفاع مقدس، نقشی حیاتی در تأمین نفت کشور بازی کند.
میدان نقش جهان
نخسیتن جایی که یک گردشگر را به سوی خود می‌کشاند، میدان نقش جهان است. این میدان چه از نظر ابعاد و چه از نظر بناهای اطراف اهمیت زیادی دارد. چهار ساختار اساسی شامل کاخ عالی‌قاپو یا جایگاه حکمرانی، بازار قیصریه، جایگاه اقتصادی، مسجد شیخ لطف‌الله، جایگاه مذهبی و مسجد جامع عباسی به عنوان جایگاه قدرت اجتماعی مردم در چهار سوی میدان گرد هم آمده‌اند.
براساس منابع تاریخی، میدان نقش جهان روزانه شاهد برپایی مراسم و آیین‌هایی مانند رژه‌های نظامی، چوگان بازی، قپق‌اندازی، شاطردوانی و جشن‌ها و اعیاد ملی و مذهبی و گاه تعزیر محکومان حکومتی بوده است.
برای این میدان که تا کنون عنوان‌های بی‌شماری داشته است همین بس که در کنار چغازنبیل در شوش و تخت جمشید در فارس، یکی از سه اثری است که در بدو امر به ثبت میراث جهانی درآمد. و براساس این سند، میدان نقش جهان نمایانگر دستاوردی بی‌نظیر از نبوغ هنری بشر است که به خوبی معرف فرهنگ آن زمان بوده، ارتباط مستقیم با رویدادها و آداب و سنن دارد.
کاخ چهلستون
باغ چهلستون از طرح‌های عمرانی شاه عباس صفوی بوده که بر اساس نقشه شیخ بهائی بنا شده است. کاخی که در میان باغ قرار دارد، محلی برای پذیرایی و تشریفات بوده است و در مقابل آن استخری وسیع دیده میشود. بنای کاخ و تزیینات آن در زمان شاهان صفوی تکمیل و دستخوش تغییرات شده است.
این مجموعه با توجه به آن که مشخصات باغ ایرانی را داراست، سال 1390، یکی از 9 باغی بود که در مجموعه باغ‌های ایران جزو فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
مسجد جامع
بدون تردید یکی از جالب‌ترین مسایل در تاریخ معماری ایران، بنای مساجد اسلامی به سبک معماری ایرانی است و مسجد جامع اصفهان یکی از آنهاست. این مسجد موزه‌ای است از تحول و تکامل معماری در طول چهارده قرن تاریخ ایران پس از اسلام.
ویژگی‌های این مسجد سبب شد تا پس از مرمت‌های لازم و تکمیل پرونده، تیرماه سال جاری به عنوان 15امین اثر ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شود.
کاخ هشت بهشت
کاخ هشت‌بهشت در زمان شاه سلیمان صفوی، در میان باغی به نام باغ بلبل ایجاد شده و یکی از بناهای زیبای این دوره است. ازاره‌های مرمری، طاق مقرنس مذهّب در سرسرا و نقاشی‌های روی دیوارها جلوه‌ی خاصی به این کاخ بخشیده‌اند. کاخ هشت‌بهشت یکی از بناهای فاخر در زمان خود بوده که مورد ستایش جهانگردان اروپایی قرار می‌گرفته است.
مساجد
مسجد مقصودبیک در نزدیکی ضلع شمال شرقی میدان نقش جهان یکی از این مساجد است. مسجد علی به واسطه مناره‌اش به آسانی نمایان میشود. مسجد آقانور یکی از مساجد دوره صفوی است که شبستان آن در ردیف زیباترین شبستان‌های مساجد اصفهان است. مسجد ساروتقی یکی دیگر از مساجدی است که به واسطه گنبد منحصر‌به‌فرد خود متمایز میشود.
مساجد ایلچی، سید و رکن‌الملک دیگر مساجدی هستند که ویژگی‌های خاص خود را دارند اما در کنار آنها نمی‌توان از مدارس طلاب علوم دینی چشم‌پوشی کرد. مدرسه چهارباغ یکی از این مدارس است که نقطه پایانی معماری دوره صفوی نیز به‌شمار می‌آید. نکته جالب آن که بازار هنر و کاروانسرای عباسی که اینک تبدیل به هتل عباسی شده در زمان صفوی برای تأمین هزینه‌های مدرسه بنا شده بودند.
پل‌ها
زاینده‌رود هر چند مانند گذشته آب ندارد و گاه نیز خشک است، اما محوری است در نصف جهان که آثار بسیاری را در امتداد خود جای داده است. پل‌های تاریخی که هر یک نمادی برای شهر اصفهان هستند، از آن جمله‌اند که سی‌وسه‌پل، پل خواجو و پل‌های چوبی، شهرستان و مارنان. آرامگاه آرتور پوپ، شرق‌شناس مشهور را در کنار سی‌وسه‌پل نباید از خاطر برد.
کلیسای وانک
کلیسای وانک مهم‌ترین کلیسا در منطقه ارمنی‌نشین جلفا در شهر اصفهان است که از نظر معماری و تزیینات و نقاشی‌های دیواری دارای شهرت است. در کتیبه تاریخی سردر کلیسا، نام شاه عباس دوم صفوی و خلیفه ارامنه و سال اتمام آن، 1664 میلادی درج شده است. علاوه بر این، کلیساهای مریم مقدس، بیت‌اللحم و گئورگ مقدس را نیز می‌توان مد نظر قرار داد.
از آنجا که اصفهان یکی از شهرهای پرتردد به حساب می‌آید در نتیجه راه‌های دسترسی متعددی نیز در اختیار مسافر هست. فرودگاه این شهر به مقاصد تهران، تبریز، مشهد، کیش و اهواز پرواز دارد و برای تخمین هزینه سفر باید گفت بهای بلیت تهران حدود 55هزار تومان است.
راه‌آهن، امکان دیگری است که در دسترس مسافران قرار دارد. بین اصفهان و شهرهای تهران، مشهد و بندرعباس این سفر میسر است. درباره هزینه سفر نیز باید گفت نرخ بلیت تهران حدود 7هزار تومان و نرخ بلیت مشهد نیز بسته به نوع قطار، حدود 23 یا 39هزار تومان خواهد بود. هزینه بلیت اصفهان به بندرعباس نیز که قطار آن یک روز در میان حرکت می‌کند، 21هزار تومان است.
در حوزه تردد جاده‌ای نیز مقاصد مختلفی با اصفهان در ارتباط هستند. لازم است یادآور شد که دو پایانه کاوه در شمال و صفه در جنوب شهر اصفهان مبادی ورودی و خروجی شهر هستند که مسافر می‌تواند در نظر داشته باشد.
تورهای اصفهان با توجه به انتخاب مسافر به دو شاخه زمینی و هوایی تقسیم میشود. این دو شاخه بسته به محل اقامت خود درجه‌های متفاوتی را دربر می‌گیرند. به طور نمونه تور زمینی اصفهان با اقامت در هتل 3 ستاره و با گشت‌های معمول در مجموعه آثار میدان نقش جهان، یکی دو پل تاریخی و کلیسای وانک، 139هزار تومان قیمت دارد. تور زمینی با اقامت در هتل 5 ستاره نیز 249هزار تومان هزینه دارد.
در مورد تورهای هوایی نیز باید گفت با اقامت در هتل 3 ستاره، هزینه‌ای معادل 239هزار تومان دارد. برای این تور با انتخاب هتل 5 ستاره 359هزار تومان نرخ داده شده است.
در تور هوایی، با تجربه اقامت در هتل سنتی 4 ستاره نیز به طور تقریبی 300هزار تومان بها داده شده است. اما در نمونه‌ی دیگری از تورهای اصفهان، برای تور هوایی با اقامت‌های 3 ستاره، 4 ستاره و هتل سنتی عباسی قیمت‌های 270، 315 و 415 هزار تومان داده شده است. شایان ذکر است در این تورها فقط یک گشت نیم روزه گنجانده شده است که با توجه به آن که تورهای اصفهان به طور معمول به مدت 2 شب و 3 روز برگزار میشود، قابل تأمل است.