قره کلیسا (کلیسای تادئوس مقدس)، نام کلیسایی تاریخی در استان آذربایجان غربی ایران است.

این کلیسا در جنوب ماکو و ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده‌است. در تاریخ ۷ ژوئیه ۲۰۰۸، مجموعه قره کلیسا، شامل سه کلیسای اصلی با نام‌های قره کلیسا یا سنت تادئوس، سنت استپانوس و زور زور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

پیشینه

قره کلیسا در ناحیه به‌به‌جیک شهرستان چالدران. در سال ۶۴۴ یا ۶۴۵ هجری قمری تجدید بنا شد. فرمان شاه عباس اول صفوی در حمایت از ارمنیان بر روی سردر آن دیده می‌شود. عباس میرزا ولیعهد فتح‌علی‌شاه نیز تزئیناتی بر آن افزوده‌است.

قره کلیسا، مزار تادئوس (طاطاؤس) مقدس یکی از حواریون عیسی مسیح است. به استناد منابع تاریخی بخشی از ارمنیان پیرو دین زرتشت بوده‌اند و بخشی نیز آئین مهرپرستی داشته‌اند. برای نخستین بار در سال ۴۳ میلادی دو نفر از حواریون به نام‌های طاطاوس و بارتولومئوس از شمال بین النهرین گذشته و برای رساندن پیام مسیح به ارمنستان وارد ایران می‌شوند.

اثر طبیعی ملی غار سهولان این منطقه که با مساحت بالغ بر 2 هکتار در سال1379 طی مصوبه شماره 169 مورخ 11/3/79 شورای عالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان پیوست.

موقعیت جغرافیایی:

اثر طبیعی ملی غار سهولان با مختصات 4056264 عرض جغرافیایی و584916 طول جغرافیایی در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مهاباد در استان آذربایجان غربی واقع گردیده است.

ویژگیهای منطقه:

این غار دارای یک حوضچه بزرگ و دالانهای متصل به هم با آبی زلال، عمق متوسط 11 متر، عرض 2 متر و طول 250 متر است. وجود استالاکتیتهای آهکی جلوه خاصی به غار بخشیده است. شکوه و عظمت غار و سرسبزی دره سهولان، زمینه ساز جلب گردشگران به منطقه شده است. به دلیل نبود نور هیچ نوع گیاهی در این غار نمی روید.از گونه های جانوری میتوان از کبوتر چاهی و خفاش نام برد.

در43کیلومتری شرق شهرستان مهاباد و سرراه جاده مهاباد-بوکان موسوم به جاده برهان قراردارد.بازدیدکنندگان غار بایستی از کنار روستای عیسی کند عبور کنند تا به روستا و غارسهولان برسند.

دژ بسطام، دژ بسطام در جوار روستای بسطام در شهرستان خوی واقع شده‌است و توسط روسای دوم (۶۴۵-۶۸۵ پیش از میلاد) ساخته شده و یکی از مهم‌ترین شهرهای اورارتویی زمانی خود بوده‌است. این قلعه با سلطه قوم ماد بر این منطقه به‌صورت متروک مانده‌است و فقط در دوران قرون وسطی (هم‌زمان با دوره مغول) توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرار گرفته که از آنها نقش صلیبهایی روی صخره‌ها باقی مانده‌است.

آثار دوره اورارتویی شامل: ساختمان شرقی، محله مسکونی، قلعه، آثار پشت دژ و کانال آبرسانی است. کاوشهای باستانی نشان می‌دهد که این قلعه طی ۵۰ سال و در سه مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار، و مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه‌های مخفی خروج مخصوص به خود بوده‌است. قلعه دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که روی صخره‌ای بلند، مشرف به شدت و دره‌ای بزرگ قرار دارد. سه اشکوب (طبق) با کارکردهای مختلف است:

•  اشکوب تحتانی مشتمل بر دروازه، مهمانسرا، اصطبل و قرارگاه سربازان
•  اشکوب میانی که معبدی است با اطاقهای متعدد
• اشکوب فوقانی که اوج هنر معماری اورارتویی است و دارای سکونت گاه، مقر فرماندهی و راه‌های خروجی به بیرون از قلعه می‌باشد.

دریاچه اُرومیه در شمال غربی ایران و در منطقهٔ آذربایجان واقع شده‌است. این دریاچه طبق آخرین تقسیمات کشوری، بین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی تقسیم شده‌است. دریاچهٔ ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچهٔ داخلی ایران و دومین دریاچهٔ آب‌شور دنیا است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و عمدتاً از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، گدار، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود.

حوضهٔ آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است. که پیرامون ۳٪ مساحت کل کشور ایران را دربر می‌گیرد. این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت تبریز، ارومیه، مراغه، مهاباد، میاندوآب، نقده، سلماس، پیرانشهر، آذرشهر و اشنویه، یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود.

دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دایمی آسیای غربی است که در شمال غرب فلات ایران قرار گرفته‌است. پارک ملی دریاچه ارومیه پس از مرداب انزلی، از جالب‌ترین و نغزترین زیستگاه‌های طبیعی جانوران در ایران به‌شمار می‌رود. در حال حاضر ۲۷ گونه پستاندار، ۲۱۲ گونه پرنده، ۴۱ گونه خزنده، ۷ گونه دوزیست و ۲۶ گونه ماهی حیات وحش این دریاچه را تشکیل داده‌است.

در 3 کیلومتری غرب تخت سلیمان، کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده است. اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می شناسند.آن ها معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می کردند در این کوه زندانی می کرده است. بنا بر این افسانه روزی یکی از دیوها که قصد فرار از این زندان را داشت، با زبان مشغول لیسیدن زنجیر در پایش می شود تا زنجیر را نازک کند. هنگامی که زنجیر پاره می شد، دیو هنگام فرار، به جای آن که �یا الله� بگوید، �یا داوود� می گفت و زنجیر دوباره کلفت می شد. در اطراف کوه زندان دیو چشمه های آبگرم متعددی دیده می شود که اهالی معتقدند که وقتی دیوها در داخل این کوه می شاشند، شاش آن ها از این آبگرم ها بیرون می آید! شایان ذکر است که این چشمه ها خاصیت درمانی متعددی دارند.

ارتفاع این پدیده مخروطی شکل از سطح زمین های مجاور، بین 97 تا 100 متر می باشد و در مرکز آن گودالی به ژرفای حدود 80 متر دیده می شود که قطر دهانه آن به طور تقریب 65 متر است.

در طوقه این مخروط بقایای معبد مقدسی مربوط به هزاره اول ق . م وجود دارد که در دهه 40 توسط هیئت باستانشناسی آلمان مورد کاوش و مطالعه قرار گرفته است. بقایای آثار معماری معبد مذکور با توجه به اشیاء تاریخی به دست آمده متعلق به حکومت ماناها می باشد که از 660 تا 830 قبل از میلاد در این منطقه از ایران فرمانروایی داشته اند. بعد از رونق آتشکده آذرگشنسب در دوره ساسانی تا مدتی از این مکان تاریخی و از برخی واحدهای معماری آن به عنوان قلعه نگهبانی استفاده شده است.

آتشكده های ساسانی شكل شرعی معابد، مثل معابد یونانی یا رومی را ندارند. آنها در مفهوم ایران باستان �آیدنه� یعنی پرستشگاه هستند و می توانند به شكلهای كاملاً متفاوت از چهار طاقی های ساده تا آتشكده هایی با فضاهای زیاد بنا شده باشند.جایگاه مقدس روی تخت، یعنی آذر گشنسب، نماد وحدت سرزمین ایران بوده و از آتشكده های بزرگ است.این آتشكده دارای اتاق های زیادی است. در مركز بنای آتشكده معمولا یك اتاق مربع به شكل یك چار طاقی با محراب آ تش ساخته شده است.

ساخت این سازه به بیش از 3000 سال پیش باز میگردد و در دوره های هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان دارای ارزش و شکوه ویژه ای بوده است. در دوران پادشاهی ساسانیان و در زمان خسرو اول انوشیروان (578-531م)نسبت به آبادانی آن کوشش ویژه ای به عمل آمد, در این جایگاه مراسم نیایش های آیینی, برگزاری جشنها و امور تشریفات پادشاهی انجام می گرفت. این آتشکده, در زمان خود بسیار مورد توجه بوده است و آتش جاویدان آن به مدت 7 قرن به عنوان نماد اقتدار آئین زرتشت و عامل وحدت سیاسی و اجتماعی حکومت ساسانی نقش به سزا داشته است و از آن به عنوان ثروتمند ترین نیایشگاه زمان خود یاد شده است.

تخت سلیمان یا شهر گنجک (شیز) در 45 کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در یک دره ی سرسبز در بلندی 3000 متری, سرشار از جاذبه های کم نظیر طبیعی- تاریخی واقع شده است که قله 3200 متری بلقیس در آنجا قرار دارد. ویرانی های بجا مانده از آتشکده آذرگُشنَسب (آتشکده پادشاهان و جنگاوران) بر پیرامون دریاچه ای همیشه جوشان و بر روی صخره ای سنگی ناشی از رسوبات آهکی دریاچه, در میان برج و باروی سنگی, آثار معماری خاص مانند چهار طاقی آتشکده و سازه های آیینی وابسته بدان, نیایشگاه آناهیتا, کاخهای دوران ساسانی و ساختمان هایی مربوط به سلاطین ایلخانی قرار دارد.

این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته های کهن, زادگاه زرتشت است و در نوشته های پهلوی به نام �گنجک� خوانده شده؛ گیتا نویسان عرب آن را �شیز� گفته اند, گذشته نگاران رومی و یونانی �گزکا� نوشته اند و حمدالله مستوفی آن را به زبان مغولان �ستوریق� گفته است که امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می نامند.آب دریاچه ی سحرآمیز و زیبای تخت سلیمان در تمام فصول سال یکسان است و انسان نمی تواند به عمق آن دست پیدا کند و در هر ثانیه 100 لیتر آب از آن خارج می شود.درازای آن 120 متر وپهنای آن 80 متر می باشد. در باره این دریاچه گفته می شود که قرار است دختری پانزده ساله در آن شنا كند و از نطفه زرتشت كه سالهاست در آن دریاچه نگهداری می‌شود، باردار شود تا منجی بشر دین زرتشت(سوشیانت) پا به پهنه گیتی بگذارد و جهان را رهایی بخشد.

پیست اسکی خوشاکوی ارومیه، یکی از کانونهای مهم ورزشهای زمستانی در شمالغرب کشور است. این پیست در34 کیلومتری غرب ارومیه واقع شده و هر سال با آغاز فصل سرما و انباشت برف، پذیرای اسکی بازانی از کشورهای خارجی و استانهای مختلف کشور و علاقه مند به ورزشهای زمستانی است.

این پیست به سبب موقعیت مناسب جغرافیایی علاوه بر اینکه مکانی برای ورزشهای زمستانی است به عنوان یکی از جاذبه های توریستی آذربایجان غربی، علاقه مندان طبیعت را به سوی خود فرا می خواند.

درسالهای اخیر در راستای توسعه و تجهیز این مکان تفریحی اقدامات قابل توجهی انجام شده ولی هنوز راه بسیاری برای توسعه پیست اسکی خوشاکو باقی است.

خوشاکوی ارومیه با وجود ویژگیهای منحصر به فرد و جذابیتهای طبیعی اش به دلیل نبود امکانات مناسب نتوانسته رونق زیادی به خود بگیرد.

با توجه به قیمت بالای ابزار ورزش اسکی، در این پیست وسایل اسکی با قیمت مناسبی در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد. هم اکنون نیز بسیاری از ورزشکاران استانهای کشور برای استفاده از امکانات پیست اسکی خوشاکو به آذربایجان غربی سفر می کنند.

پل قطور پلی است که در مسیر راه آهن ایران و ترکیه در نزدیکی خوی ساخته شده ‌است. این پل از نوع زیر قوسی است و تا مدت ‌ها بزرگ ‌ترین دهانه قوسی را در بین پل‌ های ایران داشت. همچنین این پل در زمان جنگ ایران و عراق مورد اصابت راکت ‌های عراقی قرار گرفت. گفتنی است مهندس سازنده این پل یک زن آلمانی است که پیش از انقلاب کار ساخت آن را اجرا کرد. این پل در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهر خوی و در دهستان بخش قطور از توابع شهرستان خوی در استان آذربایجان غربی می‌ باشد.

پل فلزی راه آهن ایران و ترکیه، در کیلومتر 21 جاده آسفالته محور خوی ـ قطور در منطقه خوش آب و هوا با منظر بسیار زیبا و بدیع و آبشار های کوچک و بزرگ که از ارتفاعات کوه ها با سایش و صدای روح افزا، خود را به رودخانه جاری قطور می رسانند، واقع شده است.

عارضه های طبیعی در جوار راه ریلی با پل ها و راه آهن که به صورت ماهرانه در دل کوه و دامنه های ارتفاعات کشیده شده و در کنار آن، چشمه های آب جاری و آبگرم، بر اهمیت گردشگری این منطقه افزوده است و امید می رود با اتمام جاده منتهی به مرز رازی، گردشگران داخلی و خارجی بیش از پیش به عمق این محور پا بگذارند که دیدن این مناظر و استفاده از آب و هوای بکر آن خارج از لطف نیست.

بازار خوی در ضلع شرقی شهر خوی قرار دارد و بازمانده بازار گسترده است. تاریخ احداث بازار فعلی دوره صفویه به بعد است و بیشتر قسمت‌ های آن به دستور عباس میرزای قاجار و توسط امیر احمدخان دنبلی، در اوایل دوره قاجاریه ساخته شده ‌است. بازار خوی مانند بازارهای اصفهان، کرمان و... تزئینات گچبری و کاشیکاری آجری، کتیبه و... ندارد اما در بعضی از قسمت ‌ها، مخصوصا در چهارسو های آن تزئینات کَشه چینی آجر وجود دارد.

بازار قدیمی شهرستان خوی در ضلع شرقی شهر حد فاصل خیابان های انقلاب، طالقانی و کوچه و باغ خانه قرار گرفته است. بازار قدیمی خوی مربوط به زمان صفویه به بعد می باشد، اما شالوده اصلی بازار خوی به زمان زندیه و قاجار می رسد. چون پادشاهان صفویه بخاطر نزدیکی به مرز عثمانی و کنترل ایلات و عشایر مرزنشین توجه زیادی به این شهر نموده اند و گاهی از آن بعنوان پایتخت تابستانی استفاده می نموده اند.

در زمان حکومت زندیه و قاجار نیز بخش های مختلفی به بازار خوی افزوده شد. در حال حاضر این بازار از چند راسته بازار سرپوشیده و سراها و چهارسوق ها تشکیل شده است. مصالح بکار رفته در ساختمان بازار خوی عموماً از آجر با ملات گچ و خاک منظور شده و تمام کار توام با سادگی و در بعضی قسمت ها با نمای سنگی در چهار سوق ها روبرو می شویم. همچنین در قسمت پی نیز از سنگ استفاده شده است. این بازار شامل مجموعه آثار مختلفی از جمله سرای میرهاشم، سرای خان، مسجد حاجی بابا، دروازه سنگی و... است. این بازار بعلت حوادث طبیعی مثل زلزله صدمات زیادی دیده است. چنانچه در حال حاضر بازار خوی از زمان زندیه به بعد مخصوصاً بیشتر قسمت های آن بدستور عباس میرزای قاجار ساخته شده و آثار اهک روی گرمابه محمد بیگ یادآور تزئینات گرمابه وکیل در شیراز می باشد.