بمبئی با نام جدید مومبای پایتخت ایالت ماهاراشترا از مهمترین شهرهای کشور هند است. بمبئی در زبان هندی به معنای ساحل خوب است. این نام را، استعمارگران پرتغالی روی این شهر نهادند. در سال ۱۹۹۶ نام این شهر، به مومبای تغییر یافت که نام یکی از خدایان زن هندی است. اما در خارج از هند، این بندر بزرگ همچنان به بمبئی معروف است. این شهر با وسعتی برابر ۶۰۳ کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 13 میلیون نفر یکی از چهار شهر بزرگ و پرجمعیت کشور هندوستان است. این شهر در غرب کشور هند در ساحل دریای عرب واقع شده است. بمبئی یکی از شهرهای بزرگ و پرجمعیت هندوستان و پایتخت تجارتی آن به شمار می رود. شهر بمبئی بزرگترین بندر هند در ساحل غربی این کشور است. این شهر در واقع مرکز بانکداری، تجارت، مبادلات مالی، بازرگانی و صنعت کشتی سازی هند به شمار می رود. تمرکز امور اقتصادی و تجاری در بمبئی پس از استقلال هند نیز ادامه یافته و بعنوان شاهراه ارتباطی هند با ایران و جهان عرب اهمیت راهبردی خود را حفظ کرده است. بندر بمبئی، بزرگترین مرکز تولید پارچه های پنبه ای و فیلم های سینمايی شبه قاره هند است و از این رو به بالیود نیز شهرت دارد. در حال حاضر از بین جمعیت حدود ۷۰ میلیون نفری ایالت مهاراشترا بیش از ۲۰ درصد زیر خطر فقر زندگی کرده و خود بمبئی بزرگترین جمعیت کپرنشینان هند را در خود جای داده است. درآمد سرانه در هند حدود ۱۰۸۹ دلار میباشد لیکن ایالت مهاراشترا با داشتن بیشترین سهم در اقتصاد یک تریلیون دلاری هند رتبه یازدهم را در مقیاس درآمد سرانه در بین ایالتهای هند داراست. جمعیت شهر، همراه با حومه هایش به حدود بیست میلیون نفر می رسد. شدیدترین جلوههای تضاد طبقاتی جامعه هند را می توان در این شهر یافت. از یک سو صاحبان ثروتهای سرشار در این شهر زندگی می کنند و از سوی دیگر تودههای فقیری که حتی قادر به سیر کردن شکم خویش نیستند. بیش از نیمی از جمعیت شهر، در حصیر آبادها و حلبی آبادها به تیرگی روزگار می گذراند. بمبئی از اتصال ۷ جزیره به یکدیگر در زمان حضور بریتانیا در هند به وجود آمده است. بسیاری از شهروندان هندی از ایالت های مختلف به امید فرصت های شغلی به این شهر مهاجرت می نمایند. از همین رو تعداد ساکنین این شهر در روز ۳ میلیون نفر بیش از ساکنین در شب برآورد می شود. در زمان استعمار انگلیس بر هند، بمبئی مرکز بخشهای اداری و حکومتی انگلستان در شبه قاره هند به شماره رفته و از نظر انگلستان دروازه هند بود. امروزه بمبئی یکی از مراکز بزرگ تجاری ، فرهنگی و گردشگری هندوستان است.
جاذبه های توریستی بمبئی:
طی یک سده حکومت بریتانیا بر این شهر ساختمانهای زیبا و مجلل و بناهای تاریخی متعددی از ایشان در این شهر بزرگ برجای ماندهاست. دروازه هند (Gate of India) يكي از آنهاست. این بنا، که بازمانده دوران استعمار انگلیس است، در سال ۱۹۲۴ ميلدي به عنوان یادبود سفر جورج چهارم پادشاه انگلستان و همسرش ملکه ماری ایجاد شد. شاه و ملکه، در سال ۱۹۱۱ ميلادي به بمبئی سفر کرده بودند. در سال ۱۹۴۸ استعمارگران انگلیسی خاک هند را از همین دروازه ترک کردند. با توجه به این سابقه تاریخی، دروازه هند یکی از محبوب ترین محل ها برای گردهمائی گردشگران خارجی است. دروازه هند، در عین حال در کنار هتل تاج محل واقع شده که محل اقامت خارجی های ثروتمندتر است. موزه پرنس ویلز ، موزهای پرعظمت با آثاری درخورتوجه از دوران های مختلف تاریخ وهنرمند همراه با نمونه هایی از حیات وحش و آبزیان هندوستان است. این موزه بین سالهای ۱۹۰۴ و ۱۹۱۴ بنا گردید که در اثنای جنگ جهانی اول به عنوان بیمارستان مورد استفاده قرار گرفت. معماری بنا به سبک گوتیک و از سنگ بازالت ساخته شده است. این بنا در میان باغ زیبائی تاسیس گردیده است که پس از مسافرت پرنس ولز در ۱۹۰۵ به هند بدین نام خوانده شده است. پایانه چاتراپاتی شیواجی یا ایستگاه ملکه ویکتوریا که بزرگ ترین ایستگاه قطار در بمبئی و یکی از بناهای دیدنی دوران استعمار بریتانیا است. این بنای زیبا به عنوان نمونه کاملی از سبک گوتیک در معماری شناخته میشود و اکنون با تاسیسات جانبی اش و با نام ترمینال چاتراپتی شیواجی مورد استفاده عموم است و ایستگاه اولیه و اصلی قطارهای بیرون شهری و درون شهری بمبئی به شمار می رود. در سال ۲۰۰۴ میلادی، این بنا در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید. دادگاه عالی بمبئی كه این بنا نمونه ای عالی از معماری دوران استعمار بریتانیا در هند محسوب میشود. موزه ویکتوریا كه در سال ۱۸۶۲ قطعه زمینی به مساحت ۱۵ هکتار در کولابا جهت احداث باغ ویکتوریا اختصاص داده شد و در نوامبر ۱۸۷۲ به روی عمومی مردم گشوده شد. از آن زمان تاکنون ۷ هکتار دیگر نیز به این باغها اضافه شده است. باغ دارای معماری منحصر به فرد و زیبایی می باشد که موزه ویکتوریا نیز در آن واقع شدهاست. هتل تاج محل كه هتل مجلل و مدرنی است که روبروی دروازه هند در منطقهٔ کلابه قد علم کرده است. این هتل یکی از بناهای زیبا و دیدنی بمبئی و هند به شمار می رود و محل اقامت گردشگران ثروتمندتر است. دانشگاه بمبئی مه ساختمان این دانشگاه قدیمی که در نزدیکی دادگاه عالی واقع شده است دیدنی است و از شاهکارهای معماری سبک گوتیک در بمبئی است. قسمت کتابخانه و برج ساعت آن نمونه کوچکی از برج بیگ بن لندن است. مجموعه هنری جهانگیر كه این گالری در ۱۹۵۲ توسط جامعه هنر بمبئی بنا گردید. امروزه به منظور نمایش آثار هنری برای همگان از آن استفاده می شود و مجموعا دارای چهار سالن نمایش است. کتابخانه دیوید ساسون كه کار احداث بنای کتابخانه در ۱۸۷۰ ميلادي به پایان رسیده است. این بنا نیز در منطقه نزدیک دانشگاه بمبئی واقع است. غار فیلها یا غارهای الفانتا که آثار باستانی شگفت انگیزی در آنجاست. در جزیرهای به همین نام به فاصله ای حدود ۴۵ دقیقه با قایق یا کشتی تفریحی در جنوب بمبئی واقع شده که از طرف یونسکو به عنوان میراث فرهنگی اعلام شده است. حرکت به سمت این جزیره که یه جزیره میمونها نیز شهرت دارد از دروازه هند و توسط قایق و کشتی های کوچک صورت می گیرد. حاجی علی درگاه كه زیارتگاه و مسجدی است برای مسلمین که در میان دریا قرار گرفته و با مسیر پیاده روی به ساحل متصل است. این ساختمان در سال ۱۴۳۱ميلادي بنا شده و در ساحل ورلی واقع است. به طور معمول بیش از ۴۰۰۰۰ زائر در روزهای پنجشنبه و جمعه از این درگاه بازدید میکنند. زیارتگاه بهره ها كه مقبره دکتر سید ابومحمد طاهر سیف الدین پنجاه و یکمین دایی مطلق فرق بهره ها در منطقه بندی بازار شهر بمبئی قرار دارد. دوره داعی وی ۵۳ سال بوده است. بنای این مقبره در سال ۱۹۷۵ ميلادي توسط یک معمار مصری تکمیل شده و تمام دیواره ها از سنگ سفید ساخته شده است. داخل این مقبره ۱۱۴ نوع � بسم الله الرحمن الرحیم � در سنگ های قیمتی مانند الماس، لول، مرجان و غیره نوشته شده است. شعرهای نوشته شده توسط دکتر طاهر سیف الدین که چند تا از آن بدون نقطه و بدون الف نوشته شده در دیوارهای مقبره کنده کاری شده است. مارین درایو یا گذرگاه دریایی که گذرگاهی ساحلی در کنار دریای عرب است. در دوره حکومت بریتانیایی ها نام این جاده ، گردنبند ملکه بود. در ساعات شب وقتی چراغها روشن می شود، این جاده شکل یک سینه ریز مزین با جواهر را دارد. خسروباغ كه یکی از محلههای ویژه پارسیان هند است. به غیر اعضای جامعه پارسیان هند اجازه ورود به این مکان همچون سایر اماکن پارسیان داده نمیشود. مسجد ایرانیان که به مغول مسجد مشهور است به وسیله شخصی بنام مرحوم حاج محمد شیرازی بیش از ۱۵۰ سال قبل بنا شده است. وی که از تجار ایرانی مقیم بمبئی بوده است، این مسجد را در محل امام باره رود نزدیک محله مسلمان نشین بندی بازار بنا نموده است. این مسجد یکی از مهمترین مراکز تشیع در بمبئی و حتی در هند محسوب می گردد. طبق وقف نامه موجود، متولیان این مسجد را اعضای خانواده نمازی شیرازی تشکیل میدهند و در گذشته پیوسته پیشنماز این مسجد نیز فردی ایرانی بوده است. اما در حال حاضر اشخاصی از شهرها و ایالتهای مختلف هند این وظیفه را بعهده دارند. این مسجد دارای موقوفات و ساختمانهای متعددی است که از پشتیبانان مالی این مکان به شمار می روند. چپاتی كه تفریحگاهی است در کنار دریا که شبها مردم در این مکان جمع می شوند. خانوادهها با بچه هایشان برای استراحت به آنجا می روند. در رو بروی چپاتی و در وسط آب دریا نزدیک به ساحل، یک بت يا صنم بزرگی ساخته اند به عرض ۲ متر و ارتفاع چهار متر. نام این بت به زبان هندی سمندر كي بگوان است. یعنی خدای دریا. هندوها بر این اعتقادند که اگر کسی دچار غرق در آب شد این صنم یا بت او را نجات خواهد داد. پارک کملا نهرو كه پارک زیبایی است بر فراز تپه مالابار که مساحتی افزون بر ۴۰۰۰ متر مربع دارد و به افتخار همسر جواهر لعل نهرو ، نخستین نخست وزیر هند پس از استقلال ، نام گذاری شده است
مراکز خرید بمبئی :
بازار کرافت مارکت (Craft Market) یکی از قدیمی ترین بازارهای بمبئی است. این بازار در کنار دیگر بازارهای سنتی و انبوه فروشگاه های بزرگ و چند ملیتی امروزی، هنوز رونق خود را حفظ کرده است. افزون بر بازار تاریخی کرافت مارکت در شهر بمبئی بازارهای متعددی وجود دارد که اغلب به فروش منسوجات ، پوشاک ، صنایع دستی ، مصنوعات و زیورآلات طلا و نقره و غیره در این شهر بزرگ ، پرجمعیت و پر رونق اشتغال دارند. مانند بهیندی بازار، بازار کلابه و بازار بندیرا. شهر بمبئی به عطر دهن العود ، عود ، صندل ، مسک و عنبر مشهور است. همچنین انبوه بازارهای مدرن و فروشگاههای برندهای مشهور جهانی در این شهر به فراوانی یافت می شوند. افزون براین هم اکنون بسیاری از مراکز جدید و ساختمان های نوین جزو دیدنی های این شهر بزرگ به شمار می روند مانند سيتي سنتر(City Center) ، كراس رودز (Cross Roads) و گلوباس (Globus)
فرودگاه بمبئی :
فرودگاه بین المللی چاتراپاتی شیواجی در شهر بمبئی هند واقع شده است. این فرودگاه که سابقا به نام فرودگاه سحر نامیده می شد، بزرگ ترین و پررفت و آمدترین فرودگاه بین المللی این کشور محسوب می شود. فرودگاه بینالمللی چاتراپاتی شیواجی، هم اکنون دارای دو ترمینال مجزا برای پروازهای داخلی و خارجی خود است. بیشترین پروازهای خارجی به مقصد کشور هند، در فرودگاه بین المللی چاتراپاتی شیواجی و یا فرودگاه بینالمللی ایندریا گاندی در دهلی انجام می شود. فرودگاه بینالمللی چاتراپاتی شیواجی، از لحاظ میزان نقل و انتقال مسافر، شلوغ ترین فرودگاه در شبه قاره هند است.
فرودگاه بینالمللی چاتراپاتی شیواجی، آشیانه مرکزی ایر ایندیا (Air India) و جت ایرویز (Jet Airways) است.
حمل و نقل عمومی بمبئی :
زندگي مردم بمبئی به سيستم حمل و نقل عمومي وابسته است. سيستم حمل و نقل شامل خط آهن، اتوبوس، تاكسي، و سه چرخههاي موتوردار است. تاكسيهاي بمبئی که اندازه ، شکل و شمایل و نوع آنها ، برای هر خارجی، جالب توجه و تا حدودی، غیر منتظره به نظر می رسدو خودروهایی شبیه فیات که کوچک ، بسیار قدیمی و فرسوده هستند. اغلب تاکسی های بمبئی احتمالا بیش از ۱۵ سال عمر دارند و از تزئینات و تجهیزات داخلی، در این خودروها خبری نیست. رانندگان تاکسی در بمبئی اغلب مطابق باورهای خود، تعدادی فلفل سبز و قرمز و میوه هایی مثل لیمو و چند گل به نخ کشیده و از آینه، میله فرمان و یا حتی اگزوز خودرو آویزان می کنند تا از چشم زخم در امان باشند. وسيله ديگر موتور سه چرخه هايي بنام ريشكا هستند. برای استفاده از موتور سه چرخه ها اول با راننده برای قیمت توافق کنید که بهترین توافق بصورت متری است.
تاریخچه بمبئی :
نام بمبئی از بمبئی مامبا ، نام یکی از رب النوعهای هندی ، گرفته شده است. دوره هندویی که از کهنترین دوره های تاریخ این شهر است ، با استقرار تدریجی مسلمانان در هند، در قرن هفتم ، و تسلط آنها بر گجرات رو به افول نهاد. مسلمانان از 1370 ميلادي در این شهر سکنی گزیدند و در امتداد کرانه های شمال غربی هند با جزیره هرمز، به تجارت دریایی پرداختند. در 1530 ميلادي ، پرتغالیها جزیره بمبئی را به تصرف درآوردند. سالهای بين 1534 ميلادي تا 1661 ميلادي دوره ورود اروپاییها و بویژه پرتغالیها به این منطقه و تجارتشان در آنجاست. در این دوره ، اروپاییان به تبلیغ مذهب کاتولیک در میان بومیان هندی پرداختند. در 1661 ميلادي بمبئی به عنوان بخشی از جهیزیه همسر پرتغالی چارلز دوم ، پادشاه انگلستان ، به انگلستان واگذار شد. در 1668 ميلادي ، چارلز مالکیت بمبئی را به شرکت هند شرقی منتقل کرد. بمبئی تا 1858 ميلادي مرکز اصلی این شرکت بود و در این دوره مرکز بازرگانی ، نظامی و آموزشی شد.
ساختار بمبئی :
شهر بمبئی مشتمل بر 7 جزیره در سواحل غربی هند از عجیب ترین و متضادترین شهرهای دنیا می باشد. مدرترین آسمان خراش ها و بزرگ ترین شرکتهای چند ملیتی در کنار کهن ترین معابد و ساختمان ها بنا شده اند. ساختار اين شهر تلفيقي از معماري چند مليتي است بطوريكه از معماري هاي تاریخی و اسلامی بمبئی می توان از مقبره شیخ علی پارو نام برد که در حدود 1456 ميلادي ساخته و در 1706 ميلادي بازسازی شده است. در معماری شهر بمبئی نمونه هایی از معماری قرنهای پانزدهم تا هجدهم میلادی نیز دیده می شود. برای مثال ، بناهای دروازه هند و موزه پرنس ولز تقلیدی از معماریهای این دوران است. از بناهايي با سبک معماری گوتیک مي توان موزه پرنس ولز ، ایستگاه مرکزی قطار ویکتوریا يا چاتراپاتی شیواجی را نام برد كه از سازه های مهم و دیدنی شهر هستند و یادگار معماری دوران استعمار بریتانیا در اين شهر است.