موزه‌های روستایی، زیرمجموعه‌ی موزه های فضای باز می‌باشند که جلوه تمدن و فرهنگ روستایی را در محیط طبیعی باز می‌نمایانند.
موزه‌های روستایی با انتقال آثار و بناها با مقیاس واقعی و قرارگیری در بستری مشابه وضعیت اولیه، شکل می‌گیرند.
موزه‌ی میراث روستایی گیلان در زمینی به مساحت حدود ٢٦٣هکتار، در پارک جنگلی سراوان، واقع در کیلومتر ١٨ جادۀ رشت- تهران در دست اجراست. فکر تأسیس این موزه برای نخستین بار پس از زمین لرزۀ خرداد ١٣٦٩ گیلان- زنجان، که روند تخریب بناهای سنتی را شدت بخشید،توسطدکتر محمود طالقانی شکل گرفت. اما فاز مطالعات مقدماتی آن، از اوایل سال ١٣٨١ آغاز شد.
ابتدا، مطالعات گسترده جهت مکان‌یابی مناسب برای اجرای پروژه انجام شد. پس از بررسی‌های فراوان، پارک جنگلی سراوان، به علت دارا بودن توپوگرافی مناسب و مشابه گیلان، دسترسی آسان و وجود تأسیسات زیربنایی مناسب به عنوان محل اجرای پروژه انتخاب شد. در همان زمان، آموزش نیروهای مورد نیاز انجام گرفت.
بر پایه‌ی مطالعاتی که با هدف شناسایی ویژگی‌های فرهنگی – معماری روستاهای گیلان انجام شد، ٩ حوزه‌ی فرهنگی - معماری در گیلان شناسایی شده‌اند. هر یک از این حوزه‌ها با بازسازی یک روستا در محل موزه معرفی می‌گردند. که این حوزه ها شامل:
١) روستای جلگه‌ی شرق
٢) روستای جلگه‌ی مرکز
٣) روستای جلگه‌ی‌غرب
٤) روستای کوهپایه‌ی غرب
٥)روستای کوهستان غرب
٦) روستای کوهپایه‌ی شرق
٧) روستای کوهستان شرق
٨) روستای ساحل غرب
٩) روستای ساحل شرق
این موزه پس از اتمام، نمونه‌ای کوچک اما واقعی، از نحوه‌ی زندگی و فرهنگ سنتی روستاهای گیلان خواهد بود.
بخش معماری این موزه، مجموعه‌ای است که قدمت بناهای آن به طور متوسط به ١٥٠ سال می‌رسد. هدف موزه‌ی میراث روستایی گیلان، تنها انتقال بناهای روستایی نیست، بلکه حفظ فرهنگ بومی، فن ساخت و دانش نانوشته‌ای است که در روستاهای گیلان وجود داشته است. در این مجموعه، علاوه بر معماری روستایی مناطق مختلف استان، سایر عناصر فرهنگی مربوط به ابزارهای زندگی و کار، خوراک، پوشاک و ... هم به نمایش درخواهد آمد. در طراحی سایت، محل‌های جداگانه برای رستوران‌ها، چای‌خانه‌ها، بازارها،مساجد، مزارع و باغ‌های چای، شالیزار، کارگاه‌های آموزش و تولید صنایع‌دستی، نظیر گمج‌سازی و سفالگری، مرواربافی، رشتی‌دوزی و ... ، محوطه‌ی بازی‌ها و نمایش‌های سنتی برای برگزاری کشتی‌گیله‌مردی، ورزاجنگ، لافندبازی و ...، مراکز تحقیقات کشاورزی و دامپروری، پژوهشگاه معماری و مردم‌شناسی، پارک کودک، باغ‌های پرورش گیاهان دارویی و درختان بومی، اردوگاه تفریحی، معماری چوب ملل و دو مجموعه‌ی مهمان‌پذیر با الهام از معماری روستایی به ظرفیت ١٥٠ واحد ٣ تا ٥ نفره، در نظر گرفته شده است.
اساس کار جهت انتقال بناها به این ترتیب است که، ابتدا، گروهی از کارشناسان جهت شناسایی بناها به روستاها اعزام می‌شوند، تا همه‌ی گونه‌های معماری حوزه‌های یاد شده در موزه، دوباره‌چینی شوند. بناهای دارای ارزش برای انتقال به موزه‌شناسایی و مطالعه می‌شوند. این مطالعات شامل مردم‌شناسی و معماری است. پس از تکمیل مطالعات، بنا برداشت معماری و پلاک‌گذاری می‌شود تا دوباره‌سازی آن میسر شود. پس از واچینی و انتقال مصالح به موزه، به نام اهدا کننده یا فروشنده‌ی بنا در محل طراحی شده دوباره‌چینی می‌شود. مساحت مجموعه موزه‌ای، بالغ بر ٤٥ هکتار است، که در هسته‌ی مرکزی سایت، قرار گرفته است.
در اردیبهشت ١٣٨٤ اولین کارگاه این طرح (روستای جلگه‌ی شرق) راه‌اندازی و یک سال بعد افتتاح و به بهره‌برداری رسید. در اردیبهشت ماه ١٣٨٧ فاز دوم این پروژه (روستایجلگه‌ی مرکز) افتتاح شد. در همان زمان، کلنگ فاز سوم (روستایجلگه‌ی غرب) و در شهریور ١٣٨٧ کلنگ فاز چهارم (روستای کوهپایه‌ی غرب) به زمین زده شد. در خرداد ١٣٨٨ این دو فاز افتتاح و همزمان عملیات اجرایی فاز پنجم (روستایکوهستان غرب) آغاز شد. در خرداد ١٣٨٩ فازهای پنجم و ششم(روستاهایکوهپایه شرق وکوهستان غرب)و همچنين ساختمان خانه پژوهشگران افتتاح و همزمان کلنگ فاز هفتم(روستای کوهستان شرق) و کارگاه مدرسه جلگه مرکز به زمین زده شد. در اردیبهشت ١٣٩٠ دو مجموعه مسکونی( حسنی، حقیقتی) از روستای جلگه غرب و دو مجموعه مسکونی( بهزادی، جامع) از روستای کوهپایه شرق که چندی پیش به بهره برداری رسیده بود، رسماً افتتاح شد.
* موزه میراث روستایی گیلان تا کنون موفق به کسب چندین جایزه و گواهینامه از سوی نهادهای ملی و بین المللی شده است .
حوزه‌ی فرهنگی- معماری جلگه‌ی شرق گیلان، مناطق جلگه‌ای شرق رودخانه سپیدرود را در بر می‌گیرد. عملیات کلنگ‌زنی این روستا در اردیبهشت ١٣٨٤، و بهره‌برداری از آن در اردیبهشت ١٣٨٥انجام شد. این روستا اولین روستای دوباره‌چینی شده در موزه است. این روستا، شامل شش مجموعه‌ی مسکونی می باشد . در داخل این روستا، مسجد، قهوه‌خانه سنتی، کوره‌ی زغال‌گیری سنتی، محل بازی‌ها و نمایش‌های سنتی، بازارچه‌ی صنایع‌دستی، غرفه‌های نان پزی و ... ساخته شده است. روستای جلگه‌ی شرق، از ٣٦ سازه تشکیل شده است. نکته‌ی جالب در ساخت پی این بناها عدم استفاده از میخ یا اتصالات متداول چوبی است و قرارگیری عناصر پی، بواسطه‌ی نیروی وزن آنها می‌باشد. از ویژگی‌های معماری این منطقه، اسکلت کاملاً چوبی بنا، پی "شکیلی" و سقف چهار کله "گالی پوش" آن است. سقف شیبدار سازه ارتفاع بلندی دارد، که گاه تا ١٠ متر می‌رسد و شیب تند آن مانع نفوذ باران به بدنه‌ی داخلی بنا می‌شود. دو پوسته بودن بنا علاوه بر ایجاد کوران بر زیبایی آن می‌افزاید. از جمله فعالیت‌های معیشتی مردم این منطقه، كشاورزي و عمده محصول آنان برنج است. پرورش كرم ابريشم نيز از ديگر فعاليت‌هاي روستائيان بوده كه تا حد زيادي از رونق افتاده است.
حوزه‌ی فرهنگی- معماری جلگه‌ی شرق گیلان، مناطق جلگه‌ای شرق رودخانه سپیدرود را در بر می‌گیرد. عملیات کلنگ‌زنی این روستا در اردیبهشت ١٣٨٤، و بهره‌برداری از آن در اردیبهشت ١٣٨٥انجام شد. این روستا اولین روستای دوباره‌چینی شده در موزه است.
این روستا، شامل شش مجموعه‌ی مسکونی می باشد . در داخل این روستا، مسجد، قهوه‌خانه سنتی، کوره‌ی زغال‌گیری سنتی، محل بازی‌ها و نمایش‌های سنتی، بازارچه‌ی صنایع‌دستی، غرفه‌های نان پزی و ... ساخته شده است. روستای جلگه‌ی شرق، از ٣٦ سازه تشکیل شده است.
نکته‌ی جالب در ساخت پی این بناها عدم استفاده از میخ یا اتصالات متداول چوبی است و قرارگیری عناصر پی، بواسطه‌ی نیروی وزن آنها می‌باشد.
از ویژگی‌های معماری این منطقه، اسکلت کاملاً چوبی بنا، پی "شکیلی" و سقف چهار کله "گالی پوش" آن است. سقف شیبدار سازه ارتفاع بلندی دارد، که گاه تا ١٠ متر می‌رسد و شیب تند آن مانع نفوذ باران به بدنه‌ی داخلی بنا می‌شود. دو پوسته بودن بنا علاوه بر ایجاد کوران بر زیبایی آن می‌افزاید.
از جمله فعالیت‌های معیشتی مردم این منطقه، كشاورزي و عمده محصول آنان برنج است. پرورش كرم ابريشم نيز از ديگر فعاليت‌هاي روستائيان بوده كه تا حد زيادي از رونق افتاده است.
مجموعه‌ی مسکونی پرمهر.
مجموعه‌ی مسکونی خوش نشین کچلام.
مجموعه‌ی مسکونی چنچو.
مجموعه‌ی مسکونی منتظری.
مجموعه‌ی مسکونی میرسیار.
مجموعه‌ی مسکونی رفیعی.
مسجد.
کوره‌ی زغال سنتی.
قهوه خانه‌ی سنتی .
بازارچه.
محل بازی‌ها و نمایش‌های سنتی.
تالار اجتماعات.
خانه‌ی پرمهر، اولین خانه‌ای است که در بدو ورود به روستای جلگه شرق می‌بینید. این خانه، قدیمی‌ترین و بزرگترین خانه‌ی این روستا است که در بخش رودبنه، از توابع شهرستان لاهيجان قرار داشت .
خانه ی پرمهر ، از جد بزرگ آقای ابوالقاسم پرمهر( آقای مشهدی حسن پرمهر) به ایشان به ارث رسیده است. این خانواده، از کشاورزان متمول منطقه محسوب می‌شدند. به گفته‌ی صاحبخانه، بخشی از تزئینات خانه، مانند نرده‌ها را از روسیه آورده بودند.
خانه ی پرمهر در سال ١٢١٤ساخته شده و در سال ١٣٨٤جهت دوباره چینی به موزه منتقل گردیده است. بنا، با ارتفاع ٢٢متر و زیربنای ٢٧٠متر مربع در نوع خود بی‌نظیر است؛ خصوصاً اتاق گرم درون (محل دود دادن برنج) آن بسیار جالب می‌باشد.
داخل خانه، مطابق با وضعیت اولیه‌ی آن چیدمان شده و محوطه خانه نیز مطابق با وضعیت اولیه، دوباره‌سازی شده است. در این محوطه،کندوج،که بزرگترین نمونه‌ی ساخته شده در موزه است، تلمبار، چاه، توالت، باغچه و توتستان ملاحظه می‌شود.
مجموعه مسکونی خوش نشین کچلام