موزه آب، خانهای قدیمی است به نام خانه كلاهدوزان، درست باهمان نمادهای خانههای سنتی مناطق كویری ایران. یك حیاط مركزی و ساختمانهایی در پیرامون آن، اتاقهایی كه با چند پله به زیرزمین میروند و همه اتاقها دور تا دور حیاط به یكدیگر راه دارند.
قنات، مهمترین مفهومی است كه در موزه آب میتوانی آن را درك كنی؛ موزه ای که بهانه تشکیل آن، چاه خانه ای بوده که در پشت بام خانه کلاه دوزها قرار دارد. از این چاه خانه به وسیله چرخ چاه و دلو آب می کشیدند و بدین وسیله آب انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت، پر می کردند.
در این موزه لوازم مختلف حفر قنات، ابزار و ادوات اندازه گیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قنات، اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف نامه های قدیمی، کتابچه میراب ها و اسناد توزیع آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم و اشیاء ارزشمند دیگر نگهداری می شود.
آب آنقدر در این دیار ارزش دارد كه آن را وقف میكردهاند و وقفنامههای آب از جمله اسناد ارزشمند قابل مشاهده در این موزه است كه نسل به نسل منتقل شده و امروز به موزه تاریخ آب پیوسته است.
�آبانبار� و �قنات� دو نماد بسیار مهم از اهمیت آب در ایران قدیم بودهاند و بویژه �قنات� در فرهنگ ایرانی آنقدر ارزش دارد كه كمی بیشتر در موزه آب پیرامون میدان امیرچخماق یزد توقف كنی، بیشتر راجع به آن بنویسی و در قطرهای آب غور كنی، به همین دلیل بازدیدم از موزه آب اندكی به درازا میكشد.
�كلنگ�، �بیلچه�، �چرخ چاه� و �چراغ� مهمترین ابزارهای تكنولوژی قنات است و البته ریاضیات و علم مهندسی دقیقی كه بدرستی شیب و جایگاه قنات را تعیین میكند، كلنگ و بیلچه را به عنوان ابزار به نمایش گذاشتهاند، اما محاسبههای ریاضی و دانش فنی نهفته در پشت این تكنولوژی ایرانی به آسانی قابل بیان و انتقال نیست.
پس از آن كه آب به دست میآید، هنگام تقسیم آن فرا میرسد، تا اینجا فرآوری بود و از این پس فرهنگ نیز بر آن افزوده میشود. فرآیند تقسیم آب از جمله نكات موردتوجه در موزه آب است. یكی از شیوههای تقسیم آب این بوده است كه آب پس از استحصال وارد فضای یك مخزن میشود و از همان جا راههای مختلف برای آب تعبیه میشود.
اصل مالكیت آب هنگام تقسیم كاملا مشهود است. خروجی آب به 6 قسمت مساوی یا همان ششدانگ تقسیم شده است و هر كدام از راهآبها متناسب با سهمشان از ششدانگ كل بهره میبرند و به همین صورت كل آب بین مالكان آب تقسیم میشود.
حمام خان نیز از بناهای قاجاری محسوب میشود كه هماكنون به رستوران تبدیل شده است؛ رستورانی با نمادهای سنتی و البته غذاهای مدرن؛ حتی اگر قصد خوردن یا آشامیدن هم نداشته باشی، میتوانی از مجموعه حمام خان به عنوان یكی از آثار یزد بازدید كنی.
حمام بزرگی است، هر چند كاربری قدیمی آن از بین رفته است، اما براحتی میتوانی تشخیص بدهی كه كدام قسمت چه كاربردی داشته و یكی از خزینههای آن هماكنون به حوضی بزرگ تبدیل شده است كه ده ماهی قرمز در آن شناورند.