شکل‌گیری کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان
در سال ١٩٥٩، دولت مصر بر آن شد تا سد مرتفع اسوان را بنا کند، رخدادی که سبب می‌شد دره‌ای به زیر آب فرو رود که گنجینه‌هائی از تمدن‌های کهن، از جمله معابد ابوسمبل را در خود داشت. در آن زمان، یونسکو سلسله فعالیّت‌های بین‌المللی حفاظتی را به رغم درخواست‌های دولت‌های مصر و سودان آغاز کرد. معبد ابوسمبل و فیلا (Philae) واچینی شدند و به مکان مرتفع‌تری انتقال یافتند، و بار دیگر، قطعه قطعه در کنار هم دوباره‌چینی و بازسازی شدند. هزینه‌ی این پروژه بالغ بر ٨٠ میلیون دلار بود، که حدود ٤٠ میلیون دلار آن از ٥٠ کشور جمع‌آوری شد.
این عملیات توفیقی چشم‌گیر به همراه داشت و به انجام عملیات محافظتی مشابهی منتهی شد: از جمله عملیات حفظ شهر ونیز و تالاب آن در ایتالیا، ویرانه‌های موهن‌جودارو در پاکستان و معبد بروبودور در اندونزی.
سپس یونسکو با همراهی شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها پیش‌نویس پیمان‌نامه‌ای را با هدف میراث فرهنگی مشترک بشری تنظیم کرد. ایالات متحده برای نخستین بار اندیشه‌ی ادغام حفاظت از میراث فرهنگی و میراث طبیعی را طرح کرد و در سال ١٩٦٥ برای تشکیل تولیت (تراست) میراث جهانی دعوت به عمل آورد، که هدف آن �حفظ مناطق طبیعی و چشم‌اندازها و نیز محوطه‌های تاریخی شکوهمند برای حال و آینده‌ی مردم جهان� بود. اتحادیه‌ی بین‌المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) نیز در سال ١٩٦٨ پیشنهادی مشابهی ارائه داد، که تمامی آن‌ها در سال ١٩٧٢به کنفرانس جهانی محیط زیست انسانی سازمان ملل در استکهلم سوئد تسلیم شد.
در نهایت بر اثر حوادث و رویدادهای پیش آمده در سطح بین‌الملل، گروهی از نمایندگان دول عضو در سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) تصمیم به برقراری راهکارهای بین‌المللی جهت حفاظت از میراث منحصر به فرد جهانی گرفتند. برای نیل به این مقصود کنفرانس عمومی پس از این ‌که طی اجلاس شانزدهم تصمیم گرفت که این امر موضوع یک کنوانسیون بین‌المللی واقع شود، در تاریخ ١٦ نوامبر ١٩٧٢کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان را مشتمل بر یک مقدمه و ٣٨ ماده مورد تصویب قرار داد. اهداف و دلایل چنین اقدامی به صورت زیر در مقدمه‌ی کنوانسیون آورده شده است:
�... با در نظر گرفتن این که میراث فرهنگی و طبیعی، نه تنها بر اثر عوامل عادی تخریب بلکه به علّت تحول زندگی اجتماعی و اقتصادی که با پدیده‌های زیان‌بار و مخرب وخامت آن تشدید می‌گردد، بیش از پیش در معرض تهدید قرار می‌گیرند،
[با توجه به این که] ویرانی یا انهدام هر قسمت از میراث فرهنگی و طبیعی موجب فقر شدید میراث همه ملل جهان می‌گردد؛
[با توجه به این که] حمایت از میراث در سطح ملی غالباً به خاطر کثرت وسایل مورد نیاز و کمبود منابع اقتصادی، علمی و فنی کشوری که اموال مورد حمایت در قلمرو آن واقع است، کافی نیست؛
[با یادآوری این که] در اساسنامه‌ی سازمان (سازمان ملل متحد) پیش‌بینی شده، که این سازمان با مراقبت در حفظ و حمایت میراث جهانی و توصیه‌ی کنوانسیون‌های بین‌المللی لازم به ملل ذی‌نفع، به پاسداری، پیشبرد و اشاعه دانش کمک خواهد کرد؛
[با توجه به این که] کنوانسیون‌ها، توصیه‌نامه‌ها و قطعنامه‌های بین‌المللی موجود درباره اموال فرهنگی و طبیعی نمایانگر اهمیتی است که حفظ این اموال منحصر به فرد و جایگزین‌ناپذیر (به هر ملّتی که متعلق باشد)، برای تمامی ملل جهان در بر دارد؛
[با توجه به این که] برخی از میراث فرهنگی و طبیعی دارای مزایای استثنایی هستند که باید به عنوان میراث جهانی بشریت حفظ گردند؛
[با توجه به این که] در مقابل وسعت و وخامت خطرات جدیدی که این اموال را تهدید می‌کند، لازم است که جامعه بین‌المللی با بذل کمک جمعی، که جای اقدامات دولت مربوط را نمی‌گیرد، لیکن کمک مؤثری برای آن به شمار می‌رود، در امر حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی دارای ارزش جهانی استثنایی، شرکت جوید،...�.
متن و مواد کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان با سر فصل‌های زیر تنظیم گردیده‌اند:


اطلاعات عمومی کنوانسیون
تاریخ انعقاد: ٢٣ نوامبر ١٩٧٢
تاریخ لازم‌الاجرا شدن:  ١٧دسامبر ١٩٧٥
تاریخ عضویت ایران: ٢٦ فوریه ١٩٧٥
محل انعقاد: شهر پاریس، کشور فرانسه
محل دبیرخانه: پاریس
مرجع نگهدارنده اسناد: یونسکو
زبان‌های رسمی کنوانسیون: انگلیسی، فرانسه، اسپانیایی، روسی، عربی

ساختار کنوانسیون
این کنوانسیون شامل سه رکن اصلی است که عبارت‌اند از:
١. کمیته‌ی بین‌الدول (کمیته میراث جهانی)
جهت حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان که دارای ارزش استثنایی جهانی هستند و به استناد ماده‌ی ٨ کنوانسیون، یک کمیته بین‌الدول به نام �کمیته‌ی میراث جهانی� در یونسکو تأسیس گردید که شرح وظایف و نحوه عملکرد آن طی ماده ٨ الی ١٤ کنوانسیون مشخص شده است.
٢. صندوق حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان
به موجب بند ١ ماده ١٥ کنوانسیون ١٩٧٢ یونسکو، برای حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان �صندوق میراث جهانی� تأسیس شده است که این صندوق بر طبق مقررات آیین‌نامه مالی از وجوه سپرده تشکیل می‌گردد.
٣. دبیرخانه
دبیرخانه کنوانسیون میراث جهانی را به استناد بند ١ ماده‌ی ١٤ کنوانسیون مذکور مدیر کل یونسکو تعیین نموده است، که علاوه بر هماهنگی‌های لازم برگزاری اجلاس‌ عمومی در جایگاهی دیگر به سبب آن که تمامی اختیارات کنوانسیون فوق‌الذکر از جمله ثبت فهرست میراث جهانی و مدیریت منابع صندوق حمایت از میراث‌های جهانی و... به عهده‌ی کمیته‌ی بین‌الدول گذاشته شده، در نقش دبیرخانه کمیته نیز ظاهر می‌گردد.

وظایف کلیدی کمیته‌ی میراث جهانی
وظایف کمیته‌ی بین‌الدول (میراث جهانی) در چهار زمینه زیر خلاصه می‌شود:
١. شناسایی میراث فرهنگی و طبیعی دارای ارزش استثنایی جهانی بر اساس پیشنهاد کشورهای عضو کنوانسیون و بررسی و تطبیق شرایط مقرر در کنوانسیون با اثر پیشنهادی و ثبت و یا رد ثبت آن در فهرست میراث جهانی.
٢. بررسی وضعیت حفاظتی آثار که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند.
٣. اتخاذ تصمیم برای ثبت برخی از آثار جهانی در فهرست �میراث جهانی در خطر�.
٤. تعیین روش‌ها و شرایط کمک از محل منابع صندوق حمایت از میراث جهانی، برای حفاظت از آثار واجد ارزش‌های جهانی فرهنگی ـ تاریخي و طبیعی.

مرکز میراث جهانی
این مرکز که در سال ١٩٩٢تأسیس شد، کانون و هماهنگ کننده میان یونسکو و همه‌ی موارد مرتبط با میراث جهانی است. تضمین مدیریت روزآمد کنوانسیون، برنامه‌ریزی و اداره‌ی نشست‌های سالانه کمیته‌‌ی میراث جهانی، ارائه توصیه‌هائی به دول عضو برای اقدام به نامزدی محوطه‌ها، برنامه‌ریزی کمک‌های بین‌المللی صندوق میراث جهانی مورد درخواست، هماهنگ کردن گزارش‌های وضعیت محوطه‌ها و هم‌چنین اقدامات اضطراری‌ای که متعهد است در زمان به خطر افتادن محوطه‌ها به انجام رساند.
این مرکز هم‌چنین سمینارهای فنی و کارگاه‌های آموزشی را برنامه‌ریزی کرده و فهرست میراث جهانی و اطلاعات پایه را به روز می‌نماید. از دیگر کارهای این مرکز فراهم نمودن اسباب توسعه‌ی آموزش برای ارتقای آگاهی جوانان در زمینه‌ی لزوم حفاظت از میراث و ارائه آگاهی‌های دائمی برای عموم در خصوص پیامدهای میراث جهانی است.

جلسات کمیته میراث جهانی
کمیته‌ی میراث جهانی سالانه جلسات متعددی را تشکیل می‌دهد تا درباره‌ی اقدامات لازم برای اداره‌ی محوطه‌های فعلی میراث جهانی گفت‌وگو کند، و نیز درخواست عضویت کشورهای علاقه‌مند را بپذیرد. یکی از جلسات، که به جلسه‌ی کمیته‌ی میراث جهانی موسوم است، یک بار در سال پس از معرفی از سوی IUCN و یا ICOMOS و بحث و تبادل نظر بین کشورهای عضو، تشکیل می‌شود.
جلسه‌ی سالانه در شهرهای گوناگون در سراسر جهان تشکیل می‌شود. تنها کشورهائی که در کمیته‌ی میراث جهانی عضویت دارند، از حق میزبانی جلسات آینده، البته به استثنای جلساتی که در پاریس (مقر دفاتر مرکزی یونسکو) برگزار می‌شوند، برخوردارند؛ که در عین حال میزبانی آنان باید از سوی کمیته مورد تأیید قرار گیرد. شرط دیگر میزبانی آن است که دوره‌ی عضویت کشور مورد نظر تا پیش از تشکیل جلسه به پایان نرسد.

تعریف میراث فرهنگی و طبیعی جهان بر اساس کنوانسیون
- بر اساس ماده‌ی ١ کنوانسیون مذکور آن‌چه به عنوان �میراث فرهنگی� تلقی می‌گردد، مشتمل است بر:
• آثار: آثار معماری، مجسمه‌سازی یا نقاشی در بناها، عوامل و بناهائی که جنبه‌ی باستانی دارند، کتیبه‌ها، غارها و مجموع عواملی که از نظر تاریخی، هنری و علمی دارای ارزش جهانی استثنایی هستند.
• مجموعه‌ها: مجموعه بناهای مجزا یا مجتمع که از نظر معماری، منحصر به فرد باشند، یا بستگی و موقعیت آن‌ها در یک منظره‌ی طبیعی، به لحاظ تاریخی، هنری و علمی دارای ارزش جهانی استثنایی هستند.
• محوطه‌ها: دست ساخته‌های انسان یا آثاری که توأماً به وسیله‌ی انسان و طبیعت ایجاد شده است و نیز مناطق شامل محوطه‌های باستانی که به لحاظ تاریخی، زیبایی‌شناسی، بوم‌شناسی دارای ارزش منحصر به فرد جهانی هستند.
- بر اساس ماده‌ی ٢ کنوانسیون مذکور آن‌چه �میراث طبیعی� تلقی می‌گردد، مشتمل است بر:
• آثار طبیعی متشکل از ترکیبات فیزیکی و زیست‌شناسی یا مجموعه‌ای از این نوع ترکیبات که از نظر زیبایی‌شناسی یا علمی حائز ارزش جهانی استثنایی هستند.
• ترکیبات زمین‌شناسی و جغرافیایی طبیعی و مناطق کاملاً مشخص که زیستگاه حیوانات و منطقه رشد گیاهانی است که در معرض انقراض بوده و از نظر علمی حفاظت از آن‌ها، واجد ارزش جهانی استثنایی هستند.
• محوطه‌های طبیعی یا مناطقی که حدود آن‌ها به دقت مشخص شده است و به لحاظ علمی، ضرورت حفاظت و یا زیبایی طبیعی آن‌ها دارای ارزش جهانی استثنایی هستند.

معیارهای گزینش
برای تعیین یک تعبیر واحد از عبارت �ارزش جهانی استثنایی� در تعاریف میراث فرهنگی و طبیعی کنوانسیون، کمیته‌ی میراث جهانی در سال ١٩٩٦ ده معیار را در دستورالعمل اجرایی خود به قرار زیر ارائه نمود. دستورالعمل اجرایی در کنار متن کنوانسیون، اصلی‌ترین ابزار عملی مربوط به میراث جهانی است. این معیارها مرتباً از سوی کمیته‌ مورد نظر بازنگری قرار می‌گیرند تا تغییر و تحولات مفهوم میراث جهانی را بازگو نمایند.
تا پایان سال ٢٠٠٤ معیارهای ارزشی گزینش میراث فرهنگی و طبیعی به صورت جداگانه شماره‌گذاری شده بودند (٦ معیار فرهنگی و ٤ معیار طبیعی).
پس از آن با تصویب دستورالعمل بازنگری شده برای اجرای کنوانسیون میراث جهانی، در حال حاضر تنها یک مجموعه معیار وجود دارد و نحوه‌ی شماره‌گذاری آن برای هر دو گروه میراث فرهنگی و طبیعی به صورت پیوسته است.
بنابراین طبق دستورالعمل اجرایی سال ٢٠٠٢ معیارهای فرهنگی شمارگان (i)، (ii)، (iii)، (iv)، (v)، (vi) و معیارهای طبیعی نیز دارای شمارگان (i)، (ii)، (iii)، (iv) بوده‌اند و پس از تصحیح این دستور‌العمل در سال ٢٠٠٤ معیارهای میراث فرهنگی شمارگان (i)، (ii)، (iii)، (iv)، (v)، (vi) را حفظ کرده و معیارهای میراث طبیعی بلافاصله پس از آن دارای شمارگان (viii)، (ivi)، (xi)، (x) گردیدند.

i . نمایانگر دستاورد بی‌نظیری از نبوغ هنری بشر باشد.
ii . تبادل فرهنگی و ارزش‌های مهم بشری را در محدوده‌ی زمانی خاصی در داخل یک حیطه فرهنگی جهانی نشان دهد. مثلاً نمونه‌ی برجسته‌ای از پیشرفت در معماری، فن‌آوری، هنرهای یادمانی، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی یک محوطه فرهنگی ـ تاریخی باشد که منعکس‌کننده ارزش‌های فرهنگی مهم بشری در یک حیطه‌ی فرهنگی جهانی است.
iii . نمونه‌ی منحصر به فرد یا حداقل استثنایی از یک سنت فرهنگی و تمدن زنده یا از میان رفته است.
iv . نمونه‌ی برجسته‌ای از بنا، مجموعه‌ی معماری یا محوطه‌های تاریخی باشد که نشان‌دهنده‌ی مرحله یا مراحل مهمی از حیات بشر در طول تاریخ محسوب شود.
v . نمونه‌ی برجسته‌ای از یک مکان مسکونی بشری باشد که معرف کامل یک یا چند فرهنگ است، خصوصاً اگر چنین اماکنی تحت تأثیر عوامل مؤثر و برگشت‌ناپذیر در معرض آسیب جدی قرار گرفته‌اند.
vi . به نحوی مستقیم و ملموس با رویدادها، آداب و سنن، افکار و عقاید، معتقدات، آثار هنری، یا ادبی واجد اهمیت جهانی مرتبط باشد. در موارد بسیار استثنایی، کمیته‌ی بین‌الدول استناد به این امر را به عنوان دلیل ثبت اثر در فهرست میراث جهانی قبول می‌کند.
ivi . شامل پديده‌هاي ممتاز طبيعي يا مناطق برخوردار از زيبايي طبيعي استثنايي بوده و به لحاظ هنري واجد اهميت استثنايي است.
viii . نمونه‌ی برجسته‌ای که نمایانگر مراحل عمده‌ای از تاریخ زمین، شامل سوابق حیات بر روی آن، فرآیندهای زمین‌شناسی که مستمراً در تکامل اشکال آن مؤثر است یا نشان‌دهنده‌ی ویژگی‌های عمده جغرافیای طبیعی و شکل ظاهر زمین است.
xi . نمونه‌ی برجسته‌ای که نمایانگر تحولات مهم و مستمر بوم‌شناسی زیستی یا تحول و تکامل آب‌های زیرزمینی، آب‌های شیرین، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جامعه‌ی گیاهان و جانوران است.
x . شامل مهم‌ترین زیستگاه‌های طبیعی گونه‌های نادر است که به لحاظ علمی یا ضرورت حفاظت از آن‌ها، اهمیت جهانی دارد.
این قبیل اماکن به شرطی جزو میراث فرهنگی و یا طبیعی دارای ارزش جهانی قرار می‌گیرند که علاوه بر دارا بودن شرایط فوق‌الذکر دارای شرایطی از قبیل تمامیت (یکپارچگی) و یا اصالت (مبحث اصالت فقط در خصوص محوطه‌های فرهنگی صادق است) باشند و از یک سیستم حفاظت و مدیریت بایسته، جهت ضمانت حفاظتشان برخوردار باشند. هم‌چنین از سال ١٩٩٢ تعامل‌های چشمگیر بین انسآن‌ها و محیط طبیعی با عنوان چشم‌اندازهای فرهنگی (منظر فرهنگی) شناخته شده‌اند.

شرایط حذف آثار از فهرست میراث جهانی
هر چند در متن معاهده‌ی ١٩٧٢ حذف اثر فرهنگی- تاریخی و طبیعی که با اجماع شرایط لازم در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند، پیش‌بینی نشده است، اما چون اجتماع شرایط خاص، مکان مشخصی را به اعتبار ویژگی‌های ذاتی آن، حائز شرایط ثبت در فهرست میراث جهانی می‌نماید، بدیهی است در صورتی که اثر مذکور به هر علّت ممکن، شرایط یا ویژگی‌های مذکور را از دست بدهد، حضور نام آن در فهرست میراث جهانی فاقد توجیه فرهنگی- حقوقی خواهد بود. به همین دلیل کمیته‌ی بین‌الدول با توجه به اختیارات ناشی از بند ٥ ماده ١١ کنوانسیون ١٩٧٢ شرایط خاصی را برای حذف اثر از فهرست میراث جهانی پیش‌بینی کرده است که عبارت‌اند از:
١. در صورتی که آسیب‌های وارده به اثر آن چنان شدید باشد که اثر ویژگی‌های لازم برای ثبت در فهرست میراث جهانی را از دست بدهد.
٢. در صورتی که یک اثر قابل ثبت در فهرست میراث جهانی، قبل از پیشنهاد آن به کمیته میراث جهانی مشروط به انجام اقدامات حفاظتی خاصی از سوی دولت دارنده اثر شده باشد در این صورت اگر دولت ذیربط از انجام اقدامات حفاظتی خودداری کند، حذف اثر از فهرست میراث جهانی در دستور کمیته‌ی بین‌الدول (کمیته‌ی میراث جهانی) قرار خواهد گرفت.
در تمامی موارد تصمیم به حذف یک اثر از فهرست میراث جهانی با مشورت کشور ذیربط و سازمان‌های تخصصی بین‌المللی انجام خواهد شد.

مزایای پذیرش کنوانسیون میراث جهانی
بارزترین امتیاز پذیرش کنوانسیون میراث جهانی، پیوستن و تعلّق یافتن به جامعه‌ای است که آثاری را می‌ستایند و پاس می‌دارند که از اهمیت جهانی برخوردار هستند و تجلّی دنیایی از نمونه‌های خارق‌العاده‌ی تنوع فرهنگی و غنای طبیعی به شمار می‌روند.
کشورهای عضو کنوانسیون با هم‌یاری در زمینه‌ی محافظت و مراقبت از میراث طبیعی و فرهنگی جهان، تعهد خود را در قبال حفظ میراث ما برای نسل‌های آینده تبیین می‌کنند. اعتبار ناشی از پیوستن به کنوانسیون و داشتن محوطه‌هائی که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند، عاملی است که سبب افزایش توجه و آگاهی کشورهای عضو نسبت به حفاظت از این میراث می‌شود.
یکی از مزایای مهم پذیرش کنوانسیون، خاصه برای کشورهای در حال توسعه، دست‌یابی به صندوق میراث جهانی است. به منظور شناسایی، حفاظت و معرفی محوطه‌های میراث جهانی، سالانه مبلغ ٤ میلیون دلار در اختیار کشورهای عضو قرار می‌گیرد. هم‌چنین در مواردی که آسیب‌های انسانی یا طبیعی به محوطه‌ها وارد می‌شود، کمک‌های فوری برای تعمیر این آسیب‌دیدگی‌ها در اختیار کشورهای عضو قرار می‌گیرد. در مورد فهرست میراث جهانی در خطر نیز توجه و کمک‌های مالی ملی و بین‌المللی بر محافظت از این محوطه‌ها که به طور خاص در معرض خطر قرار دارند، اختصاص می‌یابد.
امروزه مفهوم میراث جهانی تا به آن پایه پذیرفته شده که محوطه‌هائی که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند، عاملی برای جذبکمک‌های بین‌المللی به شمار می‌روند، و به همین سبب می‌توانند از منابع گوناگون، کمک‌های مالی متعلق به طرح‌های حفاظت از میراث جهانی دریافت کنند. علاوه بر این، محوطه‌هائی که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند، از طراحی و اجرای برنامه‌های جامع مدیریتی سود می‌برند، برنامه‌هائی که اقدامات محافظتی و شیوه‌های نظارتی متناسبی را شامل می‌شود. به منظور حمایت از این طرح‌های جامع، متخصصان، آموزش‌های فنی لازم را به تیم‌های بومی مدیریت محوطه‌ ارائه می‌دهند.
دیگر آن که ثبت محوطه در فهرست میراث جهانی سبب می‌شود افراد بیش‌تری آن را بشناسند و از ارزش‌های آن آگاهی یابند، و به همین ترتیب، فعالیّت‌های گردشگری در محوطه نیز افزایش می‌یابد. زمانی که چنین فعالیّت‌هائی با در نظر گرفتن اصول استوار گردشگری به خوبی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی شوند، می‌توانند منابع مالی مهمی را برای محوطه و نیز برای اقتصاد محلی به ارمغان آورند.
محوطه‌هائی که نام آن‌ها در �فهرست میراث جهانی� ثبت شده است، می‌توانند علامت ویژه، نام، نماد یا تعریف محوطه‌هایمیراث جهانی را داشته باشند. این علامت را که �مایکل اولیف� طراحی کرده، �نماد همبستگی� متقابل اموال فرهنگی و طبیعی است: مربع میانی، نماد شکل ساخت انسان و دایره‌ی پیرامون آن، نماد طبیعت است و این دو موجودیت ارتباط ذاتی با یک‌دیگر دارند. �علامت ویژه� همانند جهان گرد است اما در عین حال نماد حمایت نیز هست.(رهنمودهای عملی، مواد ١٠٣ تا ١٠٦)
انواع کمک‌های بین‌المللی به کشورهای عضو کنوانسیون
مساعدت‌های بین‌المللی که با تصویب کمیته‌ی میراث جهانی و از طریق صندوق حمایت از میراث جهانی تخصیص می‌یابد، با توجه به وضعیت اثر و امکانات دولت متقاضی و عملیات اجرایی لازم برای حفاظت از اثر به یکی از اشکال زیر انجام می‌شود:
الف. مطالعات علمی و کارشناسی به منظور شناسایی، حمایت، حفاظت و احیای میراث فرهنگی و طبیعی که با تعریف مقرر در معاهده ١٩٧٢ قابل انطباق است و در قلمرو دولت متقاضی متعاهد قرار دارد. این مطالعات می‌تواند شامل شناسایی، تهیه فهرست‌های موقت و فراهم آوردن مدارک و اسناد لازم برای ارائه پیشنهاد و ثبت آن‌ها در فهرست میراث جهانی باشد.
ب. اعزام کارشناسان، متخصصین و نیروی انسانی واجد صلاحیت علمی لازم به منظور مساعدت در حسن اجرای طرح‌های مصوب حفاظت از آثار فرهنگی- تاریخی و طبیعی در قلمرو کشور متعاهد.
ج. تربیت کارشناسان مجرب در تمامی سطوح علمی لازم برای شناسایی، حمایت، حفاظت، معرفی و احیای میراث فرهنگی و طبیعی.
د. تهیه‌ی تجهیزاتی که دولت متقاضی در اختیار ندارد و تهیه‌ی آن نیز برایش مقدور نیست.
ه. اعطای وام‌های دراز مدت کم بهره یا بدون بهره.
و. اختصاص کمک‌های بلاعوض در موارد استثنایی و برای مقاصد خاص.
مساعدت‌های صندوق حمایت از میراث جهانی علاوه بر کمک به کشورهای متقاضی عضو با تشخیص و تصويب کمیته‌ی بین‌الدول به سازمان‌های بین‌المللی، ملی و منطقه‌ای برای تربیت کارشناسان نیز اختصاص می‌یابد.

روند نامزدی آثار جهت ثبت در فهرست میراث جهانی
هر کشور نخست باید فهرستی از آثار مهم فرهنگی و طبیعی خود راکه فهرست موقت نامیده می‌شود، فراهم کند، این عمل از آن جهت اهمیت دارد که کشورها نمی‌توانند آثاری را که پیش‌تر در چنین فهرستی ثبت نشده، نامزد کنند. هم‌چنین هر کشور می‌تواند اثری را از این فهرست برگزیند و پرونده‌ی نامزدی برای آن تشکیل دهد. مرکز میراث جهانی در زمینه‌ی تهیه‌ی این پرونده، که باید تا حد امکان جامع باشد، مساعدت و مشاوره‌های لازم را ارائه می‌دهد.
پس از آن که دولت عضو پرونده اثر نامزد شده را تهیه نمود، این پرونده به کمیته‌ی میراث جهانی ارائه می‌گردد. کمیته در این مرحله از نظرات دو سازمان مستقل برای اتخاذ تصمیم بهره می‌گیرد: شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها (ICOMOS) در زمینه‌ی میراث فرهنگی و سازمان حفاظت جهانی (IUCN) در زمینه میراث طبیعی. سپس، این دو نهاد پیشنهادهای خود را به کمیته‌ی میراث جهانی ارائه می‌دهند. کمیته‌ی میراث جهانی یک بار در سال تشکیل جلسه می‌دهد تا درباره‌ی ثبت یا عدم ثبت آثار در فهرست میراث جهانی تصمیم بگیرد؛ گاه نیز اتخاذ تصمیم نهائی را به زمانی موکول می‌کند که اطلاعات بیش‌تری از کشور عضو دریافت دارد. برای ثبت آثار در فهرست میراث جهانی، ده معیار وجود دارد که هر اثر می‌بایست حائز یکی از آن‌ها باشد.
دسته‌بندی دیگر، قرار دادن محوطه‌های کشورهای عضو در 5 گروه ذیل است: آفریقا، کشورهای عربی (شامل شمال آفریقا و خاورمیانه)، آسیا ـ اقیانوسیه (شامل استرالیا و آسیا به جز کشورهای عربی)، اروپا و آمریکای شمالی (به ویژه ایالات متحده و کانادا)، و آمریکای لاتین و کشورهای حوضه‌ی دریای کارائیب. روسیه همراه با قبرس و جمهوری‌های قفقازی در گروه کشورهای منطقه‌ی اروپا و امریکای شمالی قرار داده شده‌اند.
در این منطقه‌بندی، یونسکو در عوض مشترکات جغرافیایی، برای مشترکات اداری اهمیت قائل بوده است. بنابراین، جزیره‌ی گوق (GOUGH) که در آتلانتیک جنوبی واقع است، در منطقه‌ی اروپا و آمریکای شمالی منظور شده، چرا که انگلستان این محوطه را نامزد عضویت کرده است.

ایران و کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان
پس از آن ‌که کنوانسیون در تاریخ ١٦ نوامبر ١٩٧٢ به تصویب رسید و در تاریخ ٢٣ نوامبر همان سال نیز رسماً منعقد گردید، تاریخ ١٧ دسامبر ١٩٧٥برای لازم‌الاجرا شدن آن معین گردید. ایران پس از تصویب قانون الحاق در مجلس شورای ملی و تصویب مجلس سنا رسماً از ٢٦ فوریه ١٩٧٥ عضو کنوانسیون گردید. متن قانون الحاق ایران به کنوانسیون به شرح زیر است:
ماده‌ی واحده- کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان که در تاریخ ١٦ نوامبر ١٩٧٢(٢٥ آبان ماه ١٣٥١) به تصویب هفدهمین اجلاس کنفرانس عمومی یونسکو رسیده است مشتمل بر یک مقدمه و ٣٨ ماده تصویب و اجازه تسلیم اسناد الحاق آن داده می‌شود.
قانون فوق مشتمل بر یک ماده و متن کنوانسیون ضمیمه پس از تصویب مجلس سنا در جلسه‌ی روز دوشنبه ١٣٥٣/٨/٢٧، در جلسه‌ی روز یک‌شنبه هشتم دی ماه ١٣٥٣شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

مرجع ملی کنوانسیون در ایران
الف. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در خصوص میراث فرهنگی.
ب. سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص میراث طبیعی.

شواری عالی ثبت جهانی
این شورا با حکم رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به ریاست رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تشکیل گردیده و مرکب از ١٧ عضو است. این اعضاء در قالب دو کمیته‌ی میراث فرهنگی و میراث طبیعی فعالیّت می‌كنند.
اعضای کمیته‌ی میراث طبیعی شامل نمایندگان و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و پنج سازمان و نهاد تخصصی ذیربط شامل: سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع، سازمان زمین‌شناسی کشور و دو دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست است.
فعالیّت اصلی این شورا در حال حاضر بررسی آثار واجد ارزش و تهیه فهرست موقت پیشنهادی به کمیته‌ی میراث جهانی است.