یک قلعه و هزار در! این صفت عجیب اگرچه به هیچ کدام از قلعه های دنیا نمی چسبد اما به عنوان یک نام مبالغه آمیز روی یکی از قلعه های ایرانی قرار دارد. قلعه ای در استان ایلام که برای دیدن آن باید به شهرستان آبدانان بروید.

قلعه، شبیه عمارت های جادویی است. پا به درونش که بگذارید هلال به هلال و طاق به طاق را باید رد کنید تا بین اتاق های قلعه جا به جا شوید. قلعه ای که می گویند نظامی بوده اما ظرافت ساخت آن به کاخ های شاهانه و کاروانسراهای اعیانی پهلو می زند.

قلعه هزار در آبدانان در خاور این شهرستان واقع در استان ایلام جای دارد که قدمتش به دوره ساسانی می‌رسد. نمای اصلی این اثر دارای طاق‌های هلالی شکل است. با توجه به ساختار معماری قلعه هزار در، این اثر به احتمال قلعه یا پادگان نظامی بوده است.

پلان اصلی بنا مستطیل شکل است. راهروهای طولانی در چهار جهت آن قرار گرفته و به‌وسیله درگاه‌هایی به اتاق‌های داخل مرتبط می‌شوند. این بنا دارای چند طبقه است که زیرزمین طبقه همکف و طبقه بالایی (باتوجه به پی) را شامل می‌شود.

به دلیل پوشش قطور و محکم دیوار و نبود پنجره‌های باز در راهروها اتاق‌ها و دالان‌ها انتظار می‌رود که فضا تاریک باشد اما تامین نور از طریق دریچه‌هایی به قطر تقریبی یک متر در سقف، دالان، راهرو و اتاق صورت می‌گیرد که کار تهویه را نیز انجام می‌داده است.

مصالح بنا نیز شامل سنگ‌های تراشیده و قلوه‌سنگ‌هایی است که در ملات آنها گچ پخته به کار می‌رفته است. از آنجا که معماری این بنا همانند شهر تاریخی دره‌شهر است اینگونه تخمین زده می‌شود که قدمت این بنا به دوره ساسانی برگردد.

آثار پی بنا در چهار سوی ساختمان قلعه جای دارد که حصار قلعه را تشکیل می‌دهد. قطر دیوارها حدود 5/1 متر است و در بنای آن از مصالحی همچون قلوه‌سنگ و گچ استفاده شده است. دیوار جبهه شمالی که مشرف به پرتگاه ایجاد شده، حدود چهار متر پایین‌تر از دیوار قلعه بنا شده است.

آثاری از یک بنا با مصالح یاد شده در دامنه تند جبهه شمالی به سمت زیر قلعه ایجاد شده که کاربرد آن مشخص نیست. سفاله‌های محوطه قلعه غالبا به رنگ نخودی است. پخت سفال‌ها کافی و تزئینات نقش برجسته، طنابی و نقش کنده دارد. سفال شاخص این منطقه، سفال نیش گونی است که به دوره ساسانی تعلق دارد.