کاروانسرای عباسی شهر اصفهان از آثار مشهور معماری عصر صفوی است. این مجموعه که در خیابان آمادگاه و جنب خیابان اصلی چهارباغ قرار دارد، بدون تردید یکی از نمونه بازسازی‌‌های موفق بناهای تاریخی در ایران محسوب می‌شود. هنرمندان و معماران دست اندرکار بازسازی تمام تلاش خود را به‌کار بسته‌اند تا شکل کلی بنا همچنان محفوظ باقی بماند.
تنها تغییر ظاهری مهم در این مجموعه، نحوه درختکاری و آرایش صحن حیاط مرکزی است که در مجموع از الگوی باغ های ایرانی تبعیت کرده. مهم ترین الگوی طراحی که در باغ کاروانسرای عباسی پیاده شده، در واقع از یک ایده باستانی و آریایی ریشه گرفته است.
آریایی ها معتقد بودند که دنیا از چهار قسمت خشکی به وجود آمده و در وسط این چهار قسمت دریایی وجود دارد. بر پایه این باور باغ های فراوانی در ایران زمین احداث شد و حیاط کاروانسرای عباسی نیز نمونه ای زنده از آن است. ایجاد معابر عمومی به طور منظم و صحیح برای اولین بار در باغ های عصر صفوی شایع شد، پیاده روهای منظم و هندسی این کاروانسرا نیز بر همین اساس ساخته شده اند. این در حالی است که حیاط اولیه فقط یک زمین خاکی بوده که نهری به نام نهر فرشادی از آن گذر می کرده.
حیاط مربع شکل کاروانسرا که طول هر ضلع آن 80 متر است، هم اکنون به چهار مربع کوچک تر تقسیم شده که در مرکز هر یک از آنها حوض و فواره های تزئینی وجود دارد. آبنمای مرکزی نیز دو مربع شمالی را از دو مربع جنوبی تفکیک می کند. فواره ها بی تردید یکی دیگر از عناصر باغ های ایرانی هستند که در این مجموعه به وفور یافت می شوند.
در زمان شاه سلطان حسین صفوی در ضلع شرقی مدرسه چهار باغ، کاروانسرایی ساخته شد که بعدها به نام کاروانسرای جده یا مادر شاه شهرت پیدا کرد. علت این نامگذاری پیشکشی این مجموعه به مادر سلطان حسین عنوان شده است. انگیزه ساخت کاروانسرا، استفاده از عواید آن برای نگهداری مدرسه مشهور مجاور بوده. در واقع مدرسه، بازارچه مجاور و کاروانسرا مجموعه ای یکپارچه هستند که در طول تاریخ حیاتشان به یکدیگر گره خورده اند. از زمان ساخت هر سه این بناها نزدیک به 300 سال می گذرد. کاروانسراهای شهری در آن زمان فضایی مناسب برای نگهداری کالا و مبادلات بازرگانی به حساب می آمدند. شاردن، سیاح اروپایی که در عصر صفوی از اصفهان دیدن کرده، تعداد کاروانسراهای اصفهان را بیش از 1800 برشمرده است. با گذشت ایام بسیاری از این کاروانسراها نظیر کاروانسرای عباسی به سرنوشت اندوهباری دچار شدند.
اما شاید بخت بیشتر از دیگر کاروانسراها با کاروانسرای عباسی یار بود، چرا که این کاروانسرا دو بار بازسازی شد: یک بار در زمان حکومت ظل السلطان، شاهزاده سفاک قاجار و بار دیگر در خلال سال های 1339 تا 1346 توسط شرکت بیمه ایران و به توصیه آندره گودار مستشرق فرانسوی. در گذشته ای نه چندان دور از این بنا به عنوان آمادگاه پادگان اصفهان استفاده می شد که امروز نیز نام خیابان آمادگاه یادگار آن دوران است. فضای نسبتا وسیع سبب شد مدتی این کاروانسرا محل توقف کامیون های حمل قند و شکر باشد. مجموع این کاربری های نامناسب همراه با قدرت فرسایش طبیعی و در راس آن بی توجهی عمومی، سرعت تخریب بنا را شدت بخشید.
تا قبل از شروع بازسازی دیواره های آجری نمای داخلی شکاف برداشته و در زیر وزن بام ها قد خم کرده بودند. پی های ضلع شرقی دیگر به هیچ وجه تاب نگهداری بنا را نداشتند، کاشی ها فروریخته، درها و پنجره های قدیمی به یغما رفته و سنگ های کف ایوان ها و نبش دیوارها به مرور زمان ساییده و فرسوده شده بودند. پیشنهاد آندره گدار که در آن زمان مشاور اداره کل باستان شناسی بود به نوعی ناجی ادامه حیات این مجموعه شد. مهندس مهدی ابراهیمیان که خود متولد اصفهان بود و در رشته معماری داخلی و دکوراسیون از دانشگاه آردکو فارغ التحصیل شده بود، سرانجام عهده دار طراحی فضای داخلی مهمانسرا شد.
گروهی متشکل از 150 نفر از طراحان، نقش پردازان، گچبرها، مشبک سازان و آینه کارها همراه با جمعی از جوانان و هنرآموزان تازه کار تزئین داخل مجموعه را آغاز کردند. مجموعه هم اکنون به عنوان هتل پنج ستاره کاربری دارد و نظر به موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در بافت تاریخی شهر اصفهان از اهمیت بالایی در نزد گردشگران برخوردار است.
گچبری و نقاشی های سقف سرسرای مهمانسرای عباسی از کاخ عالی قاپو الهام گرفته اند. نقاشی های روی قطعه های چوبی، یادآور نقاشی اصیل چهلستون هستند. گچبری ها، تذهیب، نقاشی بین طبقات، گره چینی ها، شبکه بری های ظریف چوبی و برنزی همه و همه برگرفته از هنر و مکتب اصیل اصفهانی هستند.
شیشه های رنگین به طول 14 متر، ارسی های قدیمی، ستون های چوبی زمان قاجار، سنگ های حجاری شده پایه آنها و حلقه ای بزرگ از گچبری بسیار نفیس که روی آن با نقش تشعیر زینت یافته، از جلوه های بی بدیل این تالار مشهور هستند.
در ورودی این تالار که از جنس چوب گردو است با نقش های اسلیمی و توسط استاد چایچی مشهور ساخته شده. الگوی گچبری آن نیز از اطاق موسیقی عالی قاپو الهام گرفته. در این قسمت حاشیه و فواصل بین گچبری ها را با روش شیر و شکری نقاشی و تزئین کرده اند. گچبری شیر و شکری از گچبری های اصیل و قدیمی دوران اسلامی است که فرورفتگی ها و برجستگی های آن خیلی کم و در حد دو، سه میلی متر است. نمونه این گچبری ها را اغلب در یزد در بالای پنج دری ها و سه دری ها می توان براحتی پیدا کرد.
دیوارهای این تالار به رنگ سبز روشن است و روی آن خیره کننده ترین نمونه های تذهیب، لایه چینی، قلم گیری مشهور طرح های ختایی صفوی و گچبری های روی آینه کار شده را می توان مشاهده کرد. برای تذهیب و لایه چینی این تالار، 20 هزار ورق طلای معروف به هندی به کار رفته. علت این پوشش خاص آن است که جلوه دیوارها و سقف بر اثر مرور زمان از بین نرود. سبک تزئین این تالار صفوی است اما از لحاظ تنظیم و هماهنگی، هنرمندان ترجیح داده اند که از آرک های معروف دوره سلجوقی نیز بهره برداری کنند.
این موزه خارق العاده هنری که اقتباسی از هنر عصر صفوی و قاجار است، اکنون کاربری عمومی دارد و به عنوان رستوران از آن استفاده می شود. سقف این قسمت همانند گره چینی سقف ایوان چهلستون است. در این سالن مجلل، 23 تابلوی ارزنده دیده می شود که همگی از آثار استاد شاجانیان است. استاد شاجانیان یکی از استادان مشهور ارمنی است که زیر نظر استادانی مانند آبراهام گورگنیان، رستم شیرازی، حاج مصورالملکی و نهاپتیان دانش آموخته اند و در ضمن از همجواری با پروفسور پوپ نیز بهره مند گردیده اند.
تمام تلاش این هنرمند آن بوده که غبار را از نگارگری عصر صفوی بردارد. تمامی نقاشی در های این قسمت نیز از آثار استاد صانعی است که وی نیز از شاگردان حاج مصورالملکی بوده است. نقش ها و آینه کاری های طبقه فوقانی همگی برگرفته از سبک قاجار هستند. در یک طرف این سالن یک متن قدیمی دو روی آینه کاری توام با شیشه نقاشی شده از دوران قاجار نصب است که ارزش هنری بالایی دارد. اصول طراحی به حد کمال در مجموعه کاروانسرای عباسی رعایت شده، به طوری که حتی جزئی ترین بخش های این مجموعه بی نظیر نمادی خاص دارند.
در ضلع شمالی مهمانسرا، شش آپارتمان شیک امروزی اما در عین حال اصیل و ایرانی وجود دارد. ساختار اصلی این آپارتمان ها به همان شکل اولیه حجره های قدیمی حفظ شده، اما شیوه های تزیینی پرکار صفوی، تذهیب های مخصوص، نقاشی ها و رنگ آمیزی های خاص نیز بخوبی توسط هنرمندان در آنها اجرا شده است.