استان گيلان يکي از غني ترين گنجينه هاي فرهنگ موسيقي را داراست. دکتر اميراشرف آريانپور در کتاب گيلان مي نويسد: اين گنجينه غني فرهنگ موسيقي، برخلاف بسياري از مناطق ايران از وحدت سبک برخوردار نيست. به اين معنا که نقاط مختلف گيلان چه از نظر تنوع آوازها و چه از لحاظ خصوصيات ملودي و ريتم از سبک هاي متفاوتي برخوردارند و اين تفاوت سبک به خصوص بين موسيقي مردم توالش با موسيقي محلي مناطق ديلمان و اسپيلي و ساير نواحي گيلان به چشم مي خورد.

به طور کلي مردم تالش سه نوع آهنگ دارند: قديم دستان، تالش دستان و تازه دستان. آهنگ هاي گيلان به ويژه در سياهکل و ديلمان از طبيعت الهام گرفته اند و غالباً به صورت بکر و دست نخورده باقي مانده اند.

ابونصر فارابي نيز در کتاب "الموسيقي" (339 هـ. ق) از تنبور گيلاني نام برده است: "تنبور خراساني داراي دو سيم است و گونه اي ديگر تنبور جيلي (گيلاني) است. شيوه کوک تنبور گيلاني از شيوه کوک خراسانيان جداست".

با توجه به مقاله مرحوم عبداله ملت پرست، نام و مشخصات برخي از موسيقي هاي بومي و آوازهاي محلي گيلان را مي آوريم:

1- خره: نام آهنگي است که به عنوان خرلنگ معروف است.

2- کشتي مقام: با سرنا و نقاره و مراسم کشتي محلي اجرا مي شود.

3- عروس بران: هر مرحله جشن عروسي موسيقي ويژه خود را دارد.

4- ورزا جنگ: در مايه ابوعطا و دشتي از مقام شور است و در جنگ گاوهاي نر به کار مي رود.

5- پهلوي خواني: دوبيتي گيلاني است که در هنگام چيدن برگ چاي خواند مي شود.

6- بجارسري: ترانه هايي است که وقت کار در شاليزار خوانده مي شود.

7- گلن کشي: اين قطعه به صورت در آمد آواز دشتي در مناطق کوهستان اجرا مي گردد.

8- گوسفند دوخوان (فراخواندن گوسفند): اين آهنگ از نظر کيفيت ملوديک و ساختار موسيقي با استفاده از فواصل گوناگون گام شور ترکيب بسيار زيبايي يافته است و جمله بندي موسيقي آن با توجه به فضاي فولکلوريک فوق العاده متنوع است.

9- آبکناري: نوعي آواز در آمد دشتي است.

10- زرد مليجک (گنجشک زرد): يکي از آشناترين آوازهاي بومي گيلان است که به همت استاد صبا به گنجينه موسيقي ملي ايران افزوده شده است.

11- شرفشاهي: چهار دانه هاي شرفشاه از عرفا و شعراي معروف قرن هفتم گيلان که در دستگاه شور خوانده مي شود.

تصنيف براي کوچک خان

در ادبيات شفاهي مردم گيلان، تصنيفي است که مردم به هنگام مبارزات جنگلي ها براي ميرزا کوچک خان جنگلي سروده اند. اين تصنيف در مناطق مختلف به شکل هاي ويژه اي خوانده مي شود:

چقدر جنگلا خوسي، ملت واسي  خستا نبوسي، مي جان جانانا

ترا گوما ميرزا کوچيک خانا  

خدا دانه که من نتانم خفتن   از ترس دشمن، مي ديل آويزانا

ترا گوما ميرزا کوچيک خانا  

چرا زودتر نايي، تندتر نايي   تنها بنايي، گيلان ويرانا

ترا گوما ميرزا کوچيک خانا  

بيا اي روح روان، تي ريش قربان  به هم نوانان، تي کاس چومانا

ترا گوما ميرزا کوچيک خانا

اما رشت جغلان، ايسيم تي قربان  کنيم امي جانا، تي پا جير قربانا

ترجمه:

چقدر در جنگل براي مردم مي خوابي، خسته نشدي/ جان جانانم، با توام اي ميرزا کوچک خان/ خدا مي داند که من نمي توانم از ترس دشمن بخوابم/ دلم آويزان است، با توام اي ميرزا کوچک خان/ چرا زودتر نمي آيي، تندتر نمي آيي، تنها گذاشتي/ گيلان ويران را، با توام اي ميرزا کوچک خان/ بيا اي روح روان، قربان ريشت/ چشمان کاست را نبند، با توام اي ميرزا کوچک خان/ اما بچه هاي رشت، قربانت مي رويم/ جانمان را زير پايت قرباني مي کنيم.