سوغات یكی از فرهنگ‌های جاافتاده برای مسافرت‌های ایرانیان است. این ویژگی آنقدر برای مردمان ایران‌زمین اهمیت دارد كه گاه كاركردش از خود سفر فراتر می‌رود. به این مفهوم كه گاه انگیزه سفر سوغات و ره‌آورد آن می‌شود!
همیشه سوغات نمادی از شهر مقصد سفر است، وگرنه جنسی كه در ویترین رنگارنگ مغازه‌ها هم براحتی می‌توان یافت شاید چندان ارزش ره‌آورد شدن نداشته باشد. تنوع قومی شگفت‌انگیز ایران را اضافه كنید به خلاقیت و هنر مردم این مرز و بوم. حاصلش صنایع دستی می‌شود كه هوش از سر جهانیان برده است. صنایع دستی همیشه جلوه‌ای از هنر، فرهنگ و تمدن كهن هر سرزمین است. گردشگران با تهیه صنایع دستی، تكه‌ای از روح مقصدی را كه به آن سفر كرده‌اند همراه خود به خانه می‌برند.
صنایع دستی چوبی در ایران از تنوع گسترده‌ای برخوردار است. خراطی، شیوه‌ای از تولید محصولات چوبی است كه طی آن و توسط ابزارهایی چون دستگاه‌های خراطی اشیایی نظیر انواع قلیان، پایه آباژور، تخت و ظروف مختلف ساخته و پرداخته می‌شود.
ریزه‌كاری و نازك‌كاری چوب روش دیگری از ساخت فرآورده‌های چوبی است كه طی آن به وسیله وسایل نجاری نظیر اره، رنده و مغار قطعات كوچك چوبی آماده شده و به صورت روكش روی بدنه چوبی چسبانده می‌شود. منبت‌كاری، كنده‌كاری و مشبك‌‌كاری شیوه‌ای دیگر است كه طی آن طرح‌ها و نقوش سنتی با استفاده از قلم، چكش، مغار و سایر ابزارها روی چوب‌های مرغوب و بادوام شكل می‌گیرد. انواع درها و پنجره‌های بسیاری از كاخ‌ها و بناهای تاریخی جزئی از این صنعت است. استان‌های اصفهان، قم، چهارمحال و بختیاری، قزوین، اردبیل، سمنان و لرستان از مراكز عمده تولید صنایع چوبی به شمار می‌آیند.
استان همدان به ساختن ظروف سفالی در تمام ایران معروف است. محصولات این منطقه هر ساله علاوه بر تامین احتیاجات داخلی به كشورهای خارجی نیز فرستاده می‌شود. لالجین در 25 كیلومتری همدان، مهم‌ترین و معروف‌ترین مركز تولید ظروف سفالی و محصولات سرامیكی است.
بیش از 75 درصد مردم لالجین در حوزه صنعت سفالگری به فعالیت می‌پردازند. خاك مورد نیاز ساخت ظروف سفالی لالجین را از زمین‌های اطراف روستای دستجرد تهیه كرده و به كارگاه‌های سفالگری یا محل‌های مخصوص ساخت گل منتقل می‌كنند. شهرهای حاشیه كویر ایران از دیگر مراكز مهم سفالگری محسوب می‌شود. مركز اصلی این صنعت در خراسان شمالی، شهرستان گناباد و بویژه روستای مند است. از دیگر مراكز فعال در صنعت سفال استان‌های سمنان، زنجان، اردبیل، قم و فارس هستند.
استان اصفهان را می‌توان به جرات بزرگ‌ترین مركز تولید انواع مختلف ساخته‌های دستی ایران دانست. میناكاری صنعتی است كه نخستین بار در ایران پدید آمد و به سایر نقاط راه یافت، اما تا به امروز اصفهان همچنان به‌عنوان مركز این هنر دستی شناخته می‌شود. این هنر، حاصل یكسری فعل و انفعالات پیچیده است كه با هم در ارتباط هستند. میناكاری همانند بسیاری از هنرهای دستی دیگر در عصر صفوی پیشرفت‌های بزرگی كرد. در قدیم، رنگ‌هایی كه در صنعت میناسازی استفاده می‌شد بیشتر طبیعی و از رنگ‌های قلمكار گیاهی یا معدنی بود، اما امروزه تركیبات شیمیایی جایگزین آنها شده است.
میناكاران برای تهیه رنگ قرمز از طلا، رنگ سبز از مس و رنگ زرد از گل ماشی استفاده می‌كنند. میناكاری در ساخت اشیایی چون انواع زیورآلات، جعبه‌های كوچك و بزرگ، جام‌ها، گلدان‌ها، بشقاب‌ها و سایر موارد تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. میناكاری در بین صنایع دستی قیمت بالایی دارد.
قلم‌موی سوزن روی بوم لباس
صنعت دوخت طرح، زیبا و منقش روی پارچه با نوارهای طلایی گلابتون‌دوزی نام دارد. روش كار به این صورت است كه ابتدا نقش را روی پارچه انداخته و پارچه را روی دایره‌ای چوبی به نام كم می‌اندازند و با كش محكم كرده و با استفاده از نخ‌های رنگی، گلابتون‌دوزی می‌كنند. استان سیستان و بلوچستان یكی از مراكز عمده سوزن‌دوزی است. هر دختر بلوچ از كودكی به آموختن این هنر می‌پردازد.
بر این اساس، تمام زنان بلوچی به این كار اشتغال داشته و لباس‌های خویش را تزئین می‌كنند. هنوز هم در برخی روستاها، دختران نشان شده موظفند تا پیش از مراسم عروسی 50 دست لباس كامل برای خویش تهیه و گلابتون‌دوزی كنند. زنان استان هرمزگان نیز در گلابتون‌دوزی مهارت ویژه‌ای دارند. با سفر به این استان و خاصه جزیره قشم امكان تهیه انواع محصولات گلابتون‌دوزی شده چون لباس‌های محلی، رومیزی، سفره، پرده و حتی محصولات كاربردی چون كیف‌های دستی وجود دارد.
لنج‌سازی با دست‌خالی
لنج‌سازی و قایق‌سازی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین صنایع دستی بوشهر است و سابقه آن به دوره افشاریه می‌رسد. این صنعت در سال‌های اخیر به واسطه افزایش مبادلات دریایی و صید ماهی از رونق زیادی برخوردار شده است. مصالح اولیه لنج‌سازی از چوب‌های جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسكلت و تخته‌های مرغوب هندی به نام سای برای بدنه تهیه می‌شود. باقی مصالح مورد نیاز از مصالح بومی تهیه می‌شود. شیوه لنج‌سازی همچنان به صورت سنتی انجام می‌شود كه این باعث كندی كار و تولید كم شده است.
جزیره قشم نیز از دیرباز به صورت یكی از مراكز عمده اصلی ساخت لنج محسوب می‌شده است. گاهی از قطعات دورریز چوب‌های زیبا و مقاوم لنج ـ كه كم هم نیست ـ توسط جوانان برای ساخت ماكت لنج استفاده می‌شود. این هنر در ابتدا به عنوان سرگرمی صورت می‌گرفت، اما امروزه پای این ماكت‌های زیبا به بازارهای محلی جزیره نیز رسیده است.
ریشه تار‌و‌پود در رگ‌و‌خون
هنوز هم بسیاری از جهانیان، ایران را به نام فرشش می‌شناسند. هنر دستی كه زیر پاست، همین است كه این هنر بسیاری را سر به زیر كرده است! از قالی معروف تبریز گرفته كه توسط زنان روستایی و شهری بافته می‌شود تا قالی هریس كه جزو قالی‌های نفیس و ظریف ابریشمی محسوب می‌شود و شهرت جهانی دارد و البته ورنی‌بافی كه هوش از سر می‌برد. ورنی، نوعی گلیم ریزبافت قالی‌نماست كه نقش‌هایش ذهنی‌بافت است. این هنر محدود به این منطقه نیست.
قالی كرمان هم از دیرباز مورد توجه و اهمیت بوده تا جایی كه حتی به ضرب‌المثل‌ها نیز راه یافته است. وجود یك قالی كرمانی 400 متری در سنای آمریكا و قالی موسوم به آزادی در زیر ناقوس بزرگ مجسمه آزادی شاهدی است بر كیفیت بی‌نظیر قالی‌های كرمانی. قالی‌های كردستان هم خواستار زیادی میان جهانیان دارد. مثلا ویژگی شاخص قالی بیجار ساختار متراكم آن است كه مانند تخته محكم بوده و نمی‌توان آن را تا كرد.