گردشگری مذهبی، افراد را با گرایش‌ها و فرهنگ‌های متفاوت به یكدیگر پیوند می‌دهد و به آنها كمك می‌كند تا یكدیگر را با وجود تنش‌های سیاسی و اجتماعی، بهتر درك كنند؛ در مقابل، ادیان نیز همواره بستر مناسبی برای گردشگری فراهم می‌كنند. در كل، رابطه میان مذهب و گردشگری، رابطه‌ای دوسویه و مثبت تلقی می‌شود.
در بسیاری از موارد، حتی وجود یك مكان مقدس یا بقعه متبركه سبب شكل‌گیری یك نظام شهری در اطراف آن شده است كه با گذشت زمان و افزایش ورود گردشگران، این شهرهای زیارتی متناسب با تعداد زائران، مدت اقامت آنان و همچنین میزان پولی كه در زمان زیارت و اجرای مناسك مذهبی هزینه می‌كنند، گسترش و توسعه پیدا می‌كند.
بر طبق برخی آمار، حدود 8900 مكان مقدس مذهبی در ایران وجود دارد كه از این بین حدود 4319 اثر در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. در حال حاضر، مشخص‌ترین و واضح‌ترین تمركز گردشگری مذهبی مسلمانان ایران بر سه شهر مشهد، قم و شهرری قرار دارد كه از نمونه شهرهای مذهبی هستند و نقش‌های مرتبط با مسائل فرهنگی و اسلامی را برعهده دارند.
براساس تنوع موجود، گردشگری مذهبی ایران را می‌توان این‌گونه تقسیم‌بندی كرد
زیارتگاه‌های متبركه امامان و امامزادگان، آرامگاه‌ها و مقبره‌های شخصیت‌های مهم مذهبی، عرفانی، علمی و هنری، مكان‌های مقدس نیایشی چون مساجد جامع، حسینیه‌ها و تكایا و اماكن مذهبی سایر ادیان (زرتشتیان، مسیحیان و كلیمیان).
زیارتگاه‌های متبركه امامان و امامزادگان از مهم‌ترین اماكن متبركه شیعیان به شمار می‌آید كه جاذبه بالایی برای گردشگری مذهبی دارند و در اینجا به چند زیارتگاه مهم دیگری كه در ایران وجود دارد، پرداخته می‌شود.
آستان مقدس امامزاده عباس
یكی از شاهكارهای معماری قرن نهم هجری، آستانه امامزاده عباس(ع) از زیارتگاه‌های مشهور مازندران است كه در شرق شهر ساری (محله آزادگله) قرار دارد.
این امامزاده یكی از سایت‌های گردشگری مذهبی است كه توانسته بخوبی نیازهای زائران را شناسایی و برای رفع آنها اقدام كند. در سال 54 تعداد 50 باب زائرسرا در كنار حرم احداث شد.
همچنین یك مهمانسرا با 18 سوئیت در كنار این آستان در سال 86 به بهره‌برداری رسیده است. علاوه بر اینها، امكانات فرهنگی دیگری نظیر سالن اجتماعات برای برگزاری مراسم مختلف، كلاس‌های آموزشی دینی و اخلاقی به همراه اتاق‌های تاسیساتی و كشتارگاه برای نذورات در این مجموعه وجود دارد. یكی دیگر از نكات جالب توجه این امامزاده، قرارگیری آن در محیطی طبیعی و زیبا به همراه درختان مختلفی چون چنار، نخل، نارنج، اقاقیا، نارون و... است.
روستای بركشلو در 10 كیلومتری شرق شهرستان ارومیه، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین زیارتگاه استان آذربایجان غربی را در خود جای داده است. دو تن از نوادگان امام موسی كاظم(ع) به نام‌های امامزاده محمد و امامزاده ابراهیم(ع) در این مقبره آرام گرفته‌اند.
معماری این زیارتگاه بسیار زیبا و متفاوت است. مقبره به شكل مستطیل و شبیه به چهارطاقی‌های دوران ساسانی و از آجر ساخته شده است.
به همراه یك گنبد و دو گلدسته لاجوردی كه به همراه طاق‌نماها و آجركاری هوشمندانه، نمای خارجی زیبایی را فراهم آورده است. امامزاده بركشلو در میان مردم آذربایجان بسیار مورد احترام و علاقه است. علاوه بر این، بازدیدكنندگان محلی، گردشگرانی از سایر نقاط كشور نیز به زیارت ایشان می‌روند.
یكی از شلوغ‌ترین زیارتگاه‌های شهر تهران، امامزاده صالح است كه در ضلع جنوبی میدان تجریش قرار دارد. این آرامگاه منسوب به صالح، پسر امام موسی كاظم(ع) است. معماری ساختمان اصلی بنا و پوشش آن متعلق به سده‌های هفتم و هشتم است. گنبد كاشیكاری‌شده بقعه در آخرین سال عمر حسن فداكار (1338 هجری شمسی) با هزینه شخصی وی تعمیر و كاشیكاری شد.
در صحن و حیاط این بقعه كه روزگاری گورستان عمومی بوده، اشخاص معروفی ازجمله مشیرالدوله، صدراعظم دوران مشروطه، محمدولی‌خان سپهسالار تنكابنی، میزرا ابوالقاسم آهی، مشارالسلطنه و... به خاك سپرده شده‌اند. محبوبیت امامزاده صالح به حدی است كه علاوه بر گردشگران محلی و ملی، گردشگران برخی از كشورهای جهان را نیز به خود جذب می‌كند.
روستای ساروق از توابع فراهان در استان مركزی یكی از مناطق مهم تاریخی و مذهبی كشور به شمار می‌رود كه مجموعه‌ای از بناها، تپه‌های باستانی و بقاع متبركه را در خود جای داده است و سالانه تعداد زیادی از گردشگران محلی و ملی را پذیراست. تعدادی از شهدای سده‌های نخستین اسلام در این مكان مدفون شده‌اند.
در مجموعه زیارتی ساروق امامزاده طاهر(ع)، شاهزاده علی(ع)، چهار تن از فرزندان و نوادگان امام سجاد(ع) به نام‌های حضرت علی الصالح، عبیدالله، محمد بن علی و نصرت خاتون به همراه 66 نفر از نوادگان امامان معصوم، مریدان و شهدای اسلام آرام گرفته‌اند.
یكی از زیارتگاه‌های مهم استان هرمزگان، آرامگاه سیدمظفر از نوادگان امام موسی بن جعفر(ع) است كه در بندرعباس واقع شده است. برخلاف سایر آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های كشور، این بقعه فاقد آینه‌كاری بوده و كاملا با كاشیكاری منقوش تزیین شده است.
وجود چهار مناره‌ای كه گنبد كاشیكاری‌شده را در میان گرفته، از دیدگاه برخی كارشناسان نمایش اوج زیبایی است. به دلیل اهمیت خاصی كه این بقعه مقدس در میان مردم محلی دارد، تقریبا در بیشتر ماه‌های سال زائران بی‌شماری را به خود جذب می‌كند. امامزاده سیدمظفر همچنین در میان صیادان و دریانوردان از احترام فراوانی برخوردار بوده است و همواره برای كسب روزی بیشتر، آرامش دریا و سلامتی دریانوردان به ساحت مقدس ایشان دعا می‌كنند.
بقعه امامزاده حسین یكی از محبوب‌ترین امامزاده‌های استان كرمان است. بنای این زیارتگاه به دوره صفویه برمی‌گردد. گنبدی آبی‌رنگ (الهام‌گرفته از طرح گنبد ماهان) در میان درختانی كهنسال، به همراه كاشیكاری‌ها و آینه‌كاری‌های بدیع، فضای روحانی و دل‌انگیزی به این مكان بخشیده است.
این مجموعه متشكل از حسینیه، سقاخانه، بازارچه، دو زائرسرا، حیاط، حرم، گنبد، رواق و... است. داخل ضریح، قبر سه امامزاده ـ كه از فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) هستند ـ دیده می‌شود؛ امامزاده حسین، امامزاده قاسم و امامزاده عبدالله كه از سال تولد و شهادتشان اطلاعی در دست نیست.