كلات شهری در استان خراسان رضوی است كه به خاطر آثار زیادی از نادرشاه افشار در آن برجای مانده به �كلات نادری� معروف شده است.پیشینه کلات اگرچه به دوران ایران باستان بازمی‌گردد اما شهرت و اهمیتش را مدیون نادرشاه افشار است که آن را به عنوان یک دژ نظامی تسخیرناپذیر، محل نگهداری گنجینه‌هایی قرار داد که از هندوستان آورده بود و ساختمان‌های زیادی را در آن بنا کرد.
کلات نادری شهری است در استان خراسان رضوی در 1039 کیلومتری تهران و 145 کیلومتری شمال شرق مشهد (به خط غیرمستقیم) در مرز ایران و ترکمنستان، آب و هوایش معتدل کوهستانی است. اما کلات در لغت به معنی آبادی و زیستگاهی بر فراز کوه است.
نخستین بار نام کلات در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی در داستان‌های حماسی فرود پسر سیاوش آمده است. در عصر سامانیان نیز کلات پناهگاه سرداران آن دوره از جمله ابوعلی سیمجور و فائق‌الخاصه بوده و از دوران سلجوقی نشانه‌هایی مانند بند نادر برجای مانده که اهمیت آن دشت را نشان می‌دهد.
در دوران ایلخانان مغول کلات از اهمیت زیادی برخوردار بوده به طوری که تاسیسات دروازه ارغونشاه به دوران ایلخانی نسبت داده می‌شود. کلات در عصر تیمور در برابر حمله وی به سختی مقاومت كرد آنچنان که در کتب تاریخی آمده است تیمور 14 بار به دژ کلات یورش برد و هر بار شکست خورد اما بیش از همه دوره‌ها در زمان افشاریان از اعتبار خاصی برخوردار شد و دلیل آن را باید در دیواره‌های طبیعی و دروازه‌های قابل کنترل دانست که کلات به عنوان محل سکونت نادر و ذخایر ارزشمند وی انتخاب و به همین دلیل به كلات نادری مشهور شد.
کلات شهر کوچکی است که در یک دره تنگ واقع شده؛ عرض آن 500 متر و طول آن 1500 متر است. بنابراین برای تماشای جاذبه‌های این شهر نیازی به نشانی ندارید و همه چیز تقریبا در برابر چشم شماست.
عمارت خورشید در سال 1151 هـ.ق، به دستور نادرشاه جهت اقامت و خزانه برای جواهرات و غنایم در کلات به وسیله معماران ایرانی و هندی ساخته شده و مهم‌ترین اثر تاریخی بازمانده از دوره افشاریه است.
این کاخ سنگی میان یک باغ بزرگ قرار گرفته که مجموعاً دارای 12 اتاق است که داخل هر اتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچبری دیده می‌شود. امكان بازدید از عمارت خورشید همه‌روزه از 9 صبح تا غروب آفتاب به جز روزهای سوگواری عمومی وجود دارد.
این مسجد حدود هزار سال قدمت دارد و به وسیله نادرشاه افشار مرمت شده است. در حقیقت بنای اصلی مسجد از کارهای دوره سلجوقی است که نادرشاه افشار نیز به نوبه خود، بیوتات و ایوان‌های اطراف آن را ساخته است. در اطراف پیشخوان مدخل مسجد، کتیبه‌ای سنگی به خط نستعلیق مربوط به دوره قاجار نصب شده است که حکایت از تعمیر مسجد در این دوره توسط یلنگ توش‌خان ابن فتحعلی، حاکم کلات به سال 1250 هجری قمری است. همه روزه از طلوع تا غروب آفتاب می‌توانید از این مسجد دیدن كنید.
حمام نادری، روی پایه‌های تخریب‌شده غرفه‌های ضلع شمال غربی مسجد کبود گنبد شهرستان کلات نادر ساخته شده و مربوط به دوران حکومت نادرشاه افشار است. ورودی این حمام از طرف غربی خارج مسجد کبود گنبد بوده و هدف این بوده که افراد پس از طهارت به فضای مسجد وارد شوند. این حمام دارای سرحمام، خزانه، سردخانه و گرمخانه بوده و اکنون جزئی از مجموعه مسجد کبود گنبد به حساب می‌آید. آب انبار این بنا در مجاورت ضلع شمالی مسجد قرار دارد و هدف تامین آب مورد نیاز اهالی ساکن در کبود گنبد بوده است.
این آب پس از آبشار قره‌سو و از عبور از باغ عمارت خورشید وارد این آب انبار شده و مسجد و برخی از منازل اطراف از این آب استفاده می‌کردند.
بند یا سد نادری که در انتهای کلات قرار گرفته، روی ژرف‌رود که از وسط شهر کلات می‌گذرد و به کشور ترکمنستان می‌رود، ساخته شده است. این بند آجری عظیم، دارای چشم‌اندازهای کوهستانی زیباست و ساخت آن را به نادرشاه نسبت داده‌اند. ارتفاع این بنا از کف رودخانه 70 متر است به نحوی که هر قدر از کف رودخانه به طرف بالا ادامه می‌یابد بر عرض بند افزوده می‌شود. شما بدون محدودیت زمانی می‌توانید از این بند دیدن كنید.
در ابتدای کلات و در جایی که ژرف‌رود وارد شهر می‌شود، بقایای برج و باروی قلعه کلات باقی است و یک کتیبه نیمه‌تمام از دوره نادرشاه نیز به جای مانده است. چشم‌انداز طبیعی این بخش از کلات بسیار زیبا است.
دربند ارغونشاه تنگه‌ای است به نام دربند کلات که ورودی اولیه به شهرستان کلات از این مکان انجام می‌گرفته، همچنین به دروازه ارغونشاه نیز معروف است. شهر کلات دارای دو در ورودی اصلی به نام دربند ارغونشاه و دیگری تونل ورودی اولیه شهر است که از سمت مشهد وارد کلات می‌شوند. دربند ارغونشاه پلی آجری و همچنین برج‌های دیده‌بانی در اطراف آن مستقر است. این پل آجری دارای سه دهانه است و در گذشته ورود و خروج افراد توسط برج دیده‌بانی قابل کنترل بوده است.
از مشهد یک جاده آسفالته دوطرفه که البته گردنه‌های زیادی دارد و مستلزم دقت در رانندگی است، شما را به کلات نادری می‌رساند. اگر خودروی شخصی ندارید، باید به میدان �بار نوغان� در شمال مشهد بروید. در آنجا از هنگام طلوع آفتاب تا غروب آفتاب اتوبوس و خودروهای سواری مسافران را به کلات می‌رسانند. مدت زمان این سفر با خودروی سواری حدود 2.5 ساعت و با اتوبوس بین سه تا چهار ساعت است. جاده مشهد - کلات یکی از زیباترین جاده‌های استان خراسان رضوی است.
تنها اقامتگاه در كلات نادری مهمانسرای شهرداری است همچنین از نظر امکانات کمپینگ نیز باید گفت چه در شهر کلات و چه اطراف آن زمین‌های آزاد زیادی وجود دارد که برای چادر زدن مناسب است.
تنها رستوران کلات، رستوران خورشید است. در این رستوران انواع کباب‌ها و نیز ماهی (با سفارش قبلی)عرضه می‌شود. همچنین در طبخ غذاها از برنج محلی کلات استفاده می‌شود که بسیار خوش‌طعم و عطر است. این رستوران روبه‌روی مرکز بهداشت مهمانسرای شهرداری قرار دارد.
چی بخریم؟
سوغات کلات یکی دستبافته‌های محلی مانند قالی و قالیچه است. همچنین انواع بافته‌های رنگارنگ ابریشمین است که در زاوین تولید شده و عشایر کرد با استفاده از این پارچه‌ها لباس‌های محلی خاص مردم کرمان را می‌دوزند. داشتن نمونه‌هایی از این البسه زیبا می‌تواند دلخواه هر گردشگری باشد که به کلات وارد می‌شود اما سوغات دیگر برنج کلات که خوش‌عطر و خوش‌پخت است اما چون کم به عمل می‌آید، بیشتر به مصرف اهالی می‌رسد.
بهترین فصل برای سفر به کلات نادری، نیمه دوم بهار و تابستان است. زمستان کلات بسیار سرد و نامناسب برای مسافران است. در اوایل بهار و پاییز نیز اگرچه هوا خوب است، اما گاه باران‌های سیل‌آسایی می‌بارد که برخی‌شان تا یک هفته ادامه پیدا می‌کند. اگرچه می‌توان چند روز در کلات ماند و از طبیعت زیبا و هوای دلپذیر آن لذت برد اما یک سفر یک روزه از مشهد به کلات برای دیدن این شهر کافی است.