چهل و پنج کیلومتر مانده به بیجار در استان کردستان، یک قلعه بی نظیر و زیبا را می توانید ببینید که هیبت و عظمتش هنوز هم لا به لای دیواره ای آجری ماندگار است. قلعه ای به نام قمچقای که شاید شما را به یاد تخت سلیمان بیندازد و همین دلیل اصلی آن است که باستان شناسان می گویند قم چقای عمری به قدمت تاریخ ایران دارد. حتی تا دوره مادها و مانایی ها.
قمچقای از یک طرف به دره ای مشرف است که در قدیم به دره شاهان شهرت داشت و پوشیده از تیعه های بلند و خطرناکی است که بالا رفتن از آن را برایتان سخت می کند. از جنوب غربی، جنوب شرقی و شرق هم قلعه به پرتگاه می رسد. بنابراین اگر کوهنورد نیستید و از صخره نوردی چیزی نمی دانید، بهتر است همان پایین قلعه بایستید و هیبت قلعه را تماشا کنید و سعی کنید داخل آن را تصور کنید.
قبل از هر چیز، بگذارید از سنگ های بنا برایتان بگوییم. سنگ های تراش خورده �قم چقای� متاسفانه بی نام و نشان تر از آن هستند که بتوان بر اساس ویژگی هایشان زمان ساخت قلعه را به طور دقیق مشخص کرد، با این حال بعضی از باستان شناسان احتمال قوی می دهند که عمر این بنا حتی به دوره های پیش از میلاد مسیح هم برسد. مثلا دوره مانایی و ماد که تا دوره های ساسانی و اسلامی هم مورد استفاده بوده است. باستان شناسانی که سال ها قبل به داخل قلعه رفته اند، می گویند در آن سفال های دوره اسلامی (قرن 6 و 7 ه.ق) پیدا کرده اند و این نشان دهنده کاربری این بنا در دوره اسلامی است.
در سمت شمال قلعه که کوه کمی نرم تر و کوتاه تر است، می توانید بقایای دیوار عریض و محکمی را ببینید که از سنگ و ملات ساخته شده و تصویری از برج های نیم استوانه را به وجود آورده است. اینجا دروازه قلعه است. پشت این قلعه حصارهای دیگری هم در کنار رودخانه و در واقع عمود بر بستر آن کشیده شده که گفته می شود عمرشان با عمر قرون وسطی یک اندازه است.
خارج از قلعه در سمت شمال غربی هم بقایایی از دیواره ها و تراس بندی ها دیده می شود و این قسمت، از طریق پلکانی که از سنگ کوه تراشیده شده به سرزمین های مرتفع شمالی مرتبط می شود.
اما به جز این ها، در داخل قلعه یک آب انبار نسبتا مرتفع هم وجود دارد که در دل کوه ساخته شده. در نزدیکی آن یک تونل در دل کوه ساخته شده که 42 پله در راهروی خود دارد و این نشان می دهد آب انبار در این قلعه اهمیت زیادی داشته است. جالب است بدانید که آب انبار این بنا هم شباهت زیادی به آب انباری دارد که در زندان سلیمان وجود داشته و این نشانه دیگری از قدمت قلعه تا دوره مانایی است.
در قمچای یک کتیبه هم وجود دارد که در مجله‌ی اثر راجع به آن چنین آمده است: �با توجه به این حقیقت که قدمت کتیبه ی قمچقای از الواح سومری بیشتر است (هزاره ی چهارم ق. م) و با توجه به در نظر گرفتن این موضوع که اولین واضعان خط، سومریان بوده اند تصور می‌شود که قلعه و کتیبه ی قمچقای در اصل متعلق به سومریان بوده است�.
محمود کردوانی هم در سال 1356 ش. به بررسی قلعه و کتیبه قمچقای می پردازد که در مجله‌ی بنیاد فرهنگ ایران در سال 1356 چنین آمده است: �وجود این تمدن آن هم در حدود هزاره‌ی چهارم ق.م باعث اعجاب و شگفتی است، اما موضوعی که بیش از همه چیز انسان را به تحسین وا می دارد، وجود کتیبه ی مکشوفه که با خط نیمه تصویری (هیراتیک) به دست اقوام و ساکنین این قلعه نوشته شده، گواه بر فرهنگ و تمدن مترقی این اقوام است�.