�هگمتانه� را می‌توان یکی از مهمترین پایتخت‌های ایران دانست که در حدود سال 728 پیش از میلاد به دستور حاکم مادی بنا شد. هگمتانه که به معنای محل تجمع است پس از دوره ماد و در زمان هخامنشیان پایتخت ییلاقی یا تابستانی باقی ماند. این شهر در دوره‌های اشکانی، سلوکی، ساسانی و پس از اسلام نیز اهمیت خود را حفظ کرد.
مورخان بسیاری درباره این شهر نوشتند و توصیف‌های مختلفی از آن صورت گرفت. می‌گویند در ابتدای شکل گیری این شهر هفت حصار بر گرد آن و هر یک به رنگی ساخته شد که یکی از ویژگی‌های آن بوده است. باید یادآور شد که این باروها برای مراقبت از کاخ و گنجینه فرمانروا بنا شده بود و مردم عادی می‌بایست خانه‌های خود را بیرون از این دیوارها می‌ساختند.
بافت تاریخی هگمتانه اینک در مرکز شهر همدان واقع شده و بارها موضوع کاوش باستان‌شناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته است. بخش‌های مختلفی مانند قسمتی از سیستم آبرسانی، بناها و همچنین حصار دور آن علاوه بر اشیای بسیار کشف شده‌است.
با توجه به آنچه گفته شد، هگمتانه می‌تواند مبدأ خوبی برای سفر و بازدید آثار در همدان باشد. این مجموعه که با وسعت تقریبی 25 هکتار در دو سوی خیابان قرار دارد چند اثر دیگر شامل موزه هگمتانه، کلیسای مریم مقدس و کلیسای گریگور استپان را نیز در خود جای داده است. جالب آن که عملیات آزادسازی این محوطه باستانی از واحدهای مسکونی و تجاری از سال 1347 آغاز و تا پایان سال 53 فاز اول آن خریداری شد.
موزه هگمتانه در شرق این مجموعه و جنب گودال فرانسوی‌ها قرار دارد و ساختمان آن که پیشتر مدرسه پرورش نامیده می‌شد با تعمیراتی، تغییر کاربری داد.
همان طور که اشاره شد در قسمت شرقی تپه هگمتانه و در محله ارامنه، کلیسای قدیمی گریگور متعلق به مذهب پروتستان و کلیسای جدید مریم مقدس متعلق به مذهب ارتدوکس از بخش‌های دیدنی هستند.
پس از کهن‌ترین بخش، شاید پیش از هر نقطه دیدنی دیگر، لازم باشد به آرامگاه‌های باباطاهر، شاعر نامی، و بوعلی سینا، دانشمند جهانی پرداخت که هیچ مسافری بدون دیدن این دو اثر، همدان را ترک نمی‌گوید.
ابن سینا، نادره دوران خود که در علوم گوناگون منطق، ریاضی، نجوم، شیمی و طب صاحب نظر بود حدود 980 میلادی در شهر �خورمیس� از توابع بخارا به دنیا آمد. به گرگان و ری سفر کرد و مدتی نیز در همدان وزیر دربار دیلمی بود که علاوه بر آن در مدرسه بزرگ شهر نیز تدریس می‌کرد. زمانی که درگذشت در باغ دوست خود، ابوسعید دخوک به خاک سپرده شد و بنایی به شکل چهارطاقی بر مزارش ساخته شد. در زمان قاجار تجدید بنا شد، اما سال 1333 خورشیدی بنای فعلی به دست سیحون بر اساس برج گنبد قابوس احداث شد.
دیگر اثر معروف شهر همدان، گنبد علویان است که از نظر هنر گچبری و آجرکاری قرن 6 و 7 کم‌نظیر است. از برخی جهات شبیه گنبد سرخ مراغه و همچنین گنبد حیدریه قزوین است. لازم به ذکر است گنبد این بنا که مدفن دو تن از خاندان علویان بوده، در اثر گذشت زمان فرو ریخته و باقی نمانده است.
سفر به همدان بدون دیدن غار علی‌سرد و لالجین به نظر ناتمام می‌آید، به همین دلیل در جهت شمال غرب پیش می‌رویم. به یک دور راهی می‌رسیم. وقتی به سمت راست یا �بهار� برویم، به لالجین، یکی از مراکز معروف سفال‌سازی کشور خواهیم رسید. جایی که شغل بسیاری از اهالی علاوه بر کشاورزی و دامداری، با سفال مرتبط است. این ارتباط می‌تواند پسر خردسالی باشد که به پادویی در کارگاه مشغول است تا کارگری که گل ورز می‌دهد یا چرخکار و کوره‌پز. همچنین ممکن است هنرمندی باشد که به طراحی و رنگ سفال می‌پردازد.
در مسیر شمال غرب، اگر از سر دوراهی به طرف صالح‌آباد و گل‌تپه برویم، به غار آبی علی‌سرد یا علیصدر خواهیم رسید که از این مسیر حدود 70 کیلومتر با همدان فاصله دارد. این غار آبی زیبا از سال 1346 مورد بهره‌برداری واقع شده و به همین دلیل آسیب زیادی نیز دیده است. بد نیست بدانیم که سازه‌های طبیعی آهکی که در طول زمان اشکال مختلفی می‌یابند، در صورت تماس دست، دیگر افزایش طول نخواهند داشت و به عبارتی می‌میرند.
سفر به همدان شاید یکی از آسان‌ترین سفرها باشد. این استان که در میان استان‌های نوار غربی واقع شده به واسطه هم‌جواری با استان‌های متعددی از جمله قزوین، زنجان، کردستان، کرمانشاه، لرستان و مرکزی، از شهرهای مختلفی در دسترس است.
از سوی دیگر بسیاری از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری، چه در شهر و یا بیرون از آن، فاصله چندانی از همدان ندارند و یا آنقدر شناخته‌شده هستند که یافتن وسیله، مشکلی محسوب نشود.
در تهران از پایانه غرب اتوبوس و سواری و از پایانه بیهقی اتوبوس تردد دارد که بسته به نوع اتوبوس هزینه‌ای بین 11 تا 13هزار تومان خواهد داشت. فاصله تهران-همدان چیزی در حدود 5 ساعت از مسیر قزوین است و از حدود 7 صبح تا 12 شب چند سرویس حرکت می‌کند. ممکن است برخی وسایل نقلیه از مسیر ساوه به همدان بروند.
سفر از مراکز استان‌های هم‌جوار نیز به همدان چندان زمان نمی‌برد. کرمانشاه کمتر از 200 کیلومتر با همدان فاصله دارد و قزوین حدود 245 کیلومتر. دیگر استان‌های هم‌جوار عبارت‌اند از کردستان، زنجان، مرکزی و لرستان که به ترتیب فاصله‌ی آنها از همدان نیز عبارت است از سنندج- همدان 164؛ زنجان- همدان 330 و اراک-همدان 195 کیلومتر. در استان لرستان نیز شهر بروجرد که به استان همدان نزدیک‌تر است حدود 140 کیلومتر از همدان فاصله دارد.
در شهر همدان چند پایانه مسافربری وجود دارد که ارتباط این شهر را با دیگر نقاط برقرار می‌کنند. پایانه مسافربری همدان بین خیابان‌های انقلاب و ملت واقع شده و با فاصله کمی در خیابان بدیع‌الزمان همدانی، در جهت شمال شرق میدان سپاه پایانه روستایی قرار دارد. در جهت جنوب میدان سپاه و به طرف میدان اکباتان نیز پایانه مسافربری تویسرکان، ملایر و اسدآباد قرار دارد.